Zelensky: 'Nazi, Clown, Drug Addict and Thief'... Where Does Criticism End and the Disinformation Factory Begin?

Από το «έφυγε από το Κίεβο», μέχρι τα γιοτ, τα deepfakes και το αφήγημα ότι «φταίει αυτός» για την εισβολή. Τι λένε τα τεκμήρια, τι δείχνει η στάση του, πού τελειώνει η κριτική και πού αρχίζει το εργοστάσιο λάσπης;
Στον πόλεμο της Ουκρανίας, οι πύραυλοι δεν διασχίζουν μόνο τον ουρανό, αλλά εκτοξεύονται και στις οθόνες των τηλεοράσεων, των κινητών τηλεφώνων και σχίζουν τις σελίδες εφημερίδων και περιοδικών. Αυτά τα τέσσερα χρόνια, κύριος στόχος αυτών των «πυραύλων» είναι ο Β. Ζελένσκι, ο οποίος αντιμετώπισε πρωτοφανείς εκστρατείες αποδόμησης του, πέραν από αυτές που στόχευαν στην φυσική του εξόντωση. Πέρασαν χιλιάδες χρόνια από τότε που ο Αισχύλος είχε πει ότι «το πρώτο θύμα στον πόλεμο είναι η αλήθεια». Τότε οι πόλεμοι γινόντουσαν με τόξα και ακόντια και οι «ειδήσεις» έκαναν μέρες και μήνες για να ταξιδέψουν λίγα χιλιόμετρα. Στην περίπτωση της Ουκρανίας και του Ζελένσκι, έπρεπε να αποδομηθεί ο ίδιος ώστε να πληγεί η εμπιστοσύνη, να κουραστεί η κοινή γνώμη στην Ουκρανία και την Δύση, να ενισχυθεί ο κυνισμός, και να πειστούν όλοι πως η υποστήριξη προς την Ουκρανία είναι «χαμένο στοίχημα».
Από τον Φεβρουάριο του 2022 μέχρι σήμερα ακούστηκαν και γράφτηκαν τερατώδεις ιστορίες για τον Ζελένσκι, άλλες χοντροκομμένες και άλλες πιο «καλοστημένες», αλλά όλες με έναν στόχο. Να δημιουργηθεί τουλάχιστον αμφιβολία για την ηθική του, την εντιμότητα, τις ικανότητες και τις προθέσεις του. Αυτό το μοτίβο έχει καταγραφεί συστηματικά από ευρωπαϊκές και διεθνείς πλατφόρμες ανίχνευσης παραπληροφόρησης και από μεγάλα διεθνή πρακτορεία που έκαναν επαναλαμβανόμενα fact checks.
Είναι αδύνατον να καταγραφούν όλα όσα διακινήθηκαν, κυρίως από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να βρουν θέση σε αμφίβολης αξιοπιστίας ΜΜΕ και ακολούθως να γίνουν «γεγονότα» ακόμα και αν αποδείχθηκαν ανύπαρκτα. Αρκούν τα πιο «δημοφιλή» ψέματα για να αντιληφθεί κάποιος πως λειτουργεί η παραπληροφόρηση και η προπαγάνδα σε καιρό πολέμου.
«Έφυγε, κρύβεται, δεν είναι καν στην Ουκρανία»
Από τις πρώτες μέρες της εισβολής τον Φεβρουάριο του 2022, κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο Ζελένσκι δήθεν εγκατέλειψε το Κίεβο ή ότι εμφανίζεται σε green screen – «πράσινο φόντο» (τηλεοπτικό τρικ) για να φαίνεται πως είναι στην πρωτεύουσα ενώ βρίσκεται κάπου αλλού. Το FactCheck.org κατέγραψε τον ισχυρισμό για green screen ως αβάσιμο, με ειδικούς ψηφιακής ανάλυσης να μην εντοπίζουν στοιχεία που να τον στηρίζουν.
Το Reuters, σε μεταγενέστερο στάδιο, διέψευσε επίσης παρόμοιους ισχυρισμούς ότι ο Ζελένσκι δεν βρίσκεται στην Ουκρανία, τεκμηριώνοντας με στοιχεία ότι συνέχιζε τις δημόσιες εμφανίσεις και τη δραστηριότητα του σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Ο λόγος που αυτό το ψέμα είχε αξία για τη Μόσχα ήταν απλός. Αν έπειθε ότι «ο Πρόεδρος έφυγε», θα έπεφτε το ηθικό, θα ενθαρρυνόταν η εσωτερική αποσταθεροποίηση και θα άνοιγε ο δρόμος για το επόμενο παραμύθι, ότι «αφού έφυγε, άρα δεν είναι νόμιμος και δεν μπορεί να μιλά εξ ονόματος κανενός».
«Δικτάτορας γιατί δεν κάνει εκλογές»
Η κατηγορία πως είναι «δικτάτορας χωρίς εκλογές», εμφανίστηκε ως δήθεν επίδειξη δημοκρατικής ευαισθησίας, από τον Πούτιν και από τον Τραμπ. Ο Πούτιν ο οποίος έχοντας εξοντώσει όλους του πολιτικούς του αντιπάλους παραμένει σχεδόν 30 χρόνια στην εξουσία και ο Τραμπ, που αμφισβήτησε το εκλογικό αποτέλεσμα, οδηγώντας οπαδούς του σε κατάληψη του Καπιτωλίου! Στην πραγματικότητα ο ισχυρισμός ότι ο Ζελένσκι είναι δικτάτορας, είναι ο πιο βολικός τρόπος να παρουσιάσεις μια χώρα σε πόλεμο ως χώρα «ύποπτου καθεστώτος». Δυστυχώς αυτού του είδους η προπαγάνδα ενισχύθηκε και τα κρατικά ΜΜΕ στη Κύπρο (ΡΙΚ- ΚΥΠΕ) με τον ανταποκριτή τους στη Μόσχα, να επαναλαμβάνει συνεχώς την φράση το «καθεστώς του Κιέβου». Το 2025, η ρητορική αυτή αναβαθμίστηκε διεθνώς κυρίως μέσα από τις δημόσιες επιθέσεις του Ντόναλντ Τραμπ, με τον Ζελένσκι να απαντά ότι μέρος των ισχυρισμών που αναπαράγονται, κινείται μέσα σε «φούσκα παραπληροφόρησης». Το ουσιαστικό εδώ είναι ότι η Ουκρανία βρίσκεται υπό στρατιωτικό νόμο λόγω της εισβολής και αυτό συνεπάγεται αναστολή εκλογικών διαδικασιών με βάση το ισχύον καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Δεν είναι ιδιοτροπία του Ζελένσκι, αλλά συνθήκη πολέμου. Σοβαρά ΜΜΕ έκαναν fact checking σε ισχυρισμούς ότι «η Ουκρανία έπρεπε να κάνει εκλογές σαν να μη συμβαίνει τίποτα», επισημαίνοντας και τα πρακτικά αδιέξοδα. Εκατομμύρια εκτοπισμένοι, κατεχόμενες περιοχές, στρατιώτες στο μέτωπο, ασφάλεια εκλογικών κέντρων…
Η προπαγάνδα εδώ έχει διπλό στόχο. Πρώτον θέλει να πείσει ότι ο Ζελένσκι «είναι παράνομος» και δεύτερον επιτρέπει σε διάφορους παράγοντες στη Δύση που ψάχνουν εύκολες δικαιολογίες για να κόψουν βοήθεια προς την Ουκρανία, να λένε πως «απλώς υπερασπίζονται τη δημοκρατία».
«Ναζί» και «ναρκομανής»
Το ότι ο Ζελένσκι είναι «ναζί», αποτελεί την κεντρική ρωσική δικαιολογία από το 2022, για να πείσει πως δήθεν η εισβολή έχει στόχο την «αποναζιστικοποίηση». Όταν κάποιος μιλά για «αποναζιστικοποίηση», αποφεύγει να φορτωθεί την λέξη εισβολή και εμφανίζεται ως δήθεν απελευθερωτής. Η πραγματικότητα είναι ότι ο Ζελένσκι είναι Εβραίος και έχει μιλήσει δημόσια για την οικογενειακή του ιστορία που συνδέεται με τις θηριωδίες του ναζισμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το αφήγημα του «ναζί Ζελένσκι» λειτουργεί όχι επειδή στέκει, αλλά επειδή είναι πολιτικά χρήσιμο κυρίως για την αριστερά που αναζητεί δικαιολογίες για να πείσει το ακροατήριο της ότι η ρωσική «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» ήταν επιβεβλημένη.
Παράλληλα, χτίστηκε και το αφήγημα του «ναρκομανή». Εδώ η προπαγάνδα επένδυσε σε αλλοιωμένα βίντεο, παραπλανητικά αποσπάσματα και ψηφιακές επεξεργασίες. Το πρακτορείο Associated Press κατέγραψε χαρακτηριστική περίπτωση βίντεο στο οποίο προστέθηκε ψηφιακά «λευκή σκόνη» πάνω σε επιφάνεια γραφείου για να τροφοδοτηθεί η αφήγηση ότι «ο Ζελένσκι και γενικώς οι Ουκρανικοί ηγέτες είναι χρήστες σκληρών ναρκωτικών».
Το Reuters διέψευσε επίσης αλλοιωμένο βίντεο που παρουσιαζόταν ως «ομολογία χρήσης κοκαΐνης», από τον Ζελένσκι, σημειώνοντας ότι το υλικό είχε υποστεί ψηφιακή παραποίηση.
Οι ανώνυμοι κυρίως λογαριασμοί, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που διακινούν τα Fake news για τα ναρκωτικά διακινούν και αναρτήσεις χλεύης, του τύπου ο Ζελένσκι είναι «clown», ώστε να περάσουν ταυτόχρονα και το μήνυμα, «μην τον παίρνετε στα σοβαρά», γιατί ήταν ένας κακός ηθοποιός.
Γιοτ, Bugatti, επαύλεις και ξενοδοχεία
Το πιο αποτελεσματικό ψέμα στη Δύση δεν είναι όμως το ιδεολογικό, αλλά αυτό που στοχεύει στην οργή πως δήθεν ο Ζελένσκι μας κλέβει και πρέπει να σταματήσει η χρηματοδότηση της Ουκρανίας γιατί με αυτήν συνεχίζει τον πόλεμο. Πάνω σε αυτό, στήθηκε ολόκληρη «βιομηχανία πολυτελείας», με δήθεν αγορές από τον ίδιο ή τη σύζυγό του, με τιμολόγια, βίντεο «υπαλλήλων», κατασκευασμένα sites και αναπαραγωγή από διάφορα δίκτυα.
Το Reuters έκανε εκτενές fact check για τον ισχυρισμό ότι η Ολένα Ζελένσκα αγόρασε Bugatti στο Παρίσι, καταγράφοντας διαψεύσεις από την αντιπροσωπεία και την εταιρεία, λάθη στο «τιμολόγιο», ακόμη και ενδείξεις ότι το βίντεο – «μαρτυρία» έχει χαρακτηριστικά deepfake.
Το Euronews ανέλυσε την ίδια υπόθεση, εξηγώντας πώς στήθηκε ο ισχυρισμός και πώς διαψεύστηκε.
Το Reuters κατέγραψε επίσης αλλοιωμένη εικόνα που παρουσίαζε την πρώτη κυρία της Ουκρανίας να φοράει «πολυτελή brands», ενώ η φωτογραφία ήταν παραποιημένη.
Και επειδή το σίριαλ δεν τελειώνει ποτέ, ευρωπαϊκά δίκτυα fact – checking περιγράφουν πώς οι ιστορίες για επαύλεις, κάστρα και ξενοδοχεία ανακυκλώνονται διαρκώς με νέα περιτυλίγματα, ακριβώς για να κρατούν ζωντανή την υποψία ότι «κάτι τρέχει». Ας μην ξεχνάμε ότι διακινήθηκε και η «πληροφορία» ότι ο Ζελένσκι αγόρασε ξενοδοχείο στη κατεχόμενη Κερύνεια, ενώ ο αρχηγός του Ουκρανικού στρατού, ενώ εξελισσόταν ο πόλεμος έκανε διακοπές σε έπαυλη που είχε αγοράσει στη Πάφο. Μάλιστα αυτή την ψευδή ιστορία διακινούσε και ο επικεφαλής της ΚΙΣΑ Δώρος Πολυκάρπου στο Facebook.
«Είναι γκέι», «είναι κλόουν»
Εδώ περνάμε πλέον σε άλλο επίπεδο. Δεν πρόκειται για «πολιτική κατηγορία», αλλά για κοινωνικό δηλητήριο. Η ιδέα δεν είναι να αποδείξεις κάτι, αλλά να εργαλειοποιήσεις την προκατάληψη και να βάλεις τον στόχο σε θέση άμυνας.
Για το ότι ο Ζελένσκι «είναι γκέι», κυκλοφόρησαν παραποιημένες εικόνες που τον εμφανίζουν σε Pride, με το πρόσωπό του «κολλημένο» πάνω σε άσχετη φωτογραφία, ή βίντεο που τον παρουσιάζουν να χορεύει, το οποίο επίσης είναι παραποιημένο από μια τουρκική εκπομπή που συμμετείχε κάποιος άλλος άνθρωπος. Το Reuters κατέγραψε τέτοιες περιπτώσεις ψηφιακά αλλοιωμένων φωτογραφιών και βίντεο που παρουσιαζόταν ως «ο Ζελένσκι σε Pride», επισημαίνοντας ότι πρόκειται για μοντάζ.
Το ίδιο κατέγραψαν και ευρωπαϊκές υπηρεσίες ειδήσεων και fact – checkers, δείχνοντας ότι το πρόσωπο του Ουκρανού Προέδρου είχε προστεθεί με ψηφιακή παραποίηση.
Παράλληλα, σε επίπεδο αφηγήματος, ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων παραπληροφόρησης έχουν καταγράψει περιπτώσεις όπου η «LGBT ατζέντα» χρησιμοποιείται για να παρουσιαστεί η ουκρανική αντίσταση ως δήθεν «πόλεμος για παρελάσεις ομοφυλοφίλων», κάτι που αποτελεί ένα χοντροκομμένο μήνυμα που στοχεύει σε συντηρητικά ακροατήρια και τροφοδοτεί την αντιδυτική στάση της ακροδεξιάς.
Για το ότι «είναι κλόουν», η επίθεση είναι διπλής χρήσης. Από τη μια θυμίζει το παρελθόν του ως ηθοποιού και από την άλλη επιχειρεί να ακυρώσει την πολιτική του βαρύτητα. Η EUvsDisinfo έχει καταγράψει ξεκάθαρα το αφήγημα αφήγημα που διακινεί το Κρεμλίνο πως ο Ζελένσκι είναι «κλόουν φτιαγμένος από τους Αμερικανούς».
Το Reuters διέψευσε επίσης ψευδή ανάρτηση που αποδιδόταν στο ουκρανικό Υπουργείο Άμυνας, με ύβρεις τύπου «naked clown» και ισχυρισμούς ότι είναι «αμερικανικό πιόνι» που θα «καταστρέψει το έθνος», δείχνοντας ότι επρόκειτο για κατασκευή. Στόχος ήταν να δημιουργηθεί η εντύπωση πως ακόμα και ο στρατός της χώρας αντιδρά στην ηγεσία Ζελένσκι.
«Φταίει για τον πόλεμο, μαζί με την ΕΕ και τον Μπάιντεν
Αυτό είναι το πιο πολιτικά κρίσιμο ψέμα που στοχεύει στο ξέπλυμα των ευθυνών της Ρωσίας και στην μετατόπιση της ευθύνης. Η εισβολή παρουσιάζεται ως δήθεν «αντίδραση» της «αμυνόμενης» Ρωσίας. Ο Ζελένσκι παρουσιάζεται ως «μαριονέτα» που ακολουθεί εντολές από την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες και συνεπώς ευθύνεται γιατί ο Πούτιν ισοπεδώνει την χώρα. Η EUvsDisinfo έχει καταγράψει συγκεκριμένα αφηγήματα που ρίχνουν την ευθύνη στον Μπάιντεν και «εξισώνουν» τις ΗΠΑ και την Ευρώπη ως «εξίσου υπεύθυνες» για τον πόλεμο.
Το European Digital Media Observatory έχει περιγράψει, με αναφορά και σε έκθεση του State Department, πώς η Μόσχα «ανασταίνει» κάθε φορά το αφήγημα ότι η Ρωσία κάνει πόλεμο ως απάντηση σε υποτιθέμενες απειλές από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, ειδικά όταν ανακοινώνονται νέα πακέτα κυρώσεων ή αποστολή οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία.
Το 2025, αυτό το αφήγημα ενισχύθηκε και από τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος επιμένει πως αν ο ίδιος ήταν Πρόεδρος δεν θα ξεκινούσε ο πόλεμος και ότι «η Ουκρανία ξεκίνησε τον πόλεμο». Οι ισχυρισμοί αυτοί αποδομήθηκαν από ανεξάρτητους οργανισμούς fact-checkers ως αντίθετους με τα βασικά γεγονότα, που δείχνουν μεθόδευση, σχεδιασμό, οργάνωση αι εκτέλεση από την Ρωσία. Εκτέλεση που ξεκίνησε το 2014 με την κατάληψη της Κριμαίας, και συνεχίστηκε με την δημιουργία έντασης στο Ντονμπάς με δήθεν καταπίεση των ρωσόφωνων.
Παράλληλα εξελίχθηκε και μια ακόμα εκστρατεία παραπληροφόρησης, για δήθεν κυνήγι της Ορθοδοξίας, με τον περιορισμό της ρωσικής Εκκλησίας στην Ουκρανία και την αναγνώριση Αυτοκέφαλης Ουκρανικής Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Σε όλο αυτό ουδείς επεσήμανε τον παραλογισμό, να θεωρείται επίσημη Εκκλησία στην Ουκρανία, αυτή που καθοδηγείται από το Πατριαρχείο Μόσχας, το οποίο «ευλόγησε» την εισβολή και τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ορθόδοξων Ουκρανών.
Ήταν επιλογή κόστους
Ο Ζελένσκι δεν χρειάζεται αγιογραφία για να διαπιστώσει κάποιος το προφανές. Στην αρχή της εισβολής πήρε απόφαση υψηλού ρίσκου, να μείνει στο Κίεβο, να μην δεχθεί απομάκρυνση του και να προβάλλει την δημόσια παρουσία του, σε μια πόλη που πολλοί προεξοφλούσαν ότι θα πέσει, από μέρα σε μέρα. Το Reuters έχει περιγράψει εκείνη την περίοδο, τον τρόπο που η παρουσία του και τα βίντεο από το κέντρο της ουκρανικής πρωτεύουσας λειτούργησαν ως εργαλείο αντοχής και πολιτικής σταθερότητας.
Το τίμημα αυτής της επιλογής ήταν και παραμένει υπαρκτό. Το Reuters μετέδωσε το 2024 ότι η ουκρανική ασφάλεια συνέλαβε δύο αξιωματικούς που φέρονται να συνεργάζονταν με ρωσικές υπηρεσίες σε σχέδιο δολοφονίας του Ζελένσκι και άλλων κορυφαίων αξιωματούχων, ενώ ακολούθησαν κινήσεις «εκκαθάρισης» στη προεδρική φρουρά.
Την ίδια στιγμή, το 2025 ο ίδιος δήλωσε σε συνεντεύξεις ότι είναι διατεθειμένος να αποχωρήσει από την εξουσία αν αυτό σήμαινε ειρήνη ή συγκεκριμένες εγγυήσεις για την Ουκρανία, μια θέση που δεν ταιριάζει στο προφίλ «δικτάτορα που κρατιέται με νύχια και με δόντια» στην εξουσία.
Από την άλλη, κάθε σοβαρή προσέγγιση οφείλει να παραδεχθεί ότι η Ουκρανία έχει πραγματικό πρόβλημα διαφθοράς και η κυβέρνηση Ζελένσκι έχει δεχθεί πλήγματα, με σκάνδαλα, έρευνες, απομακρύνσεις και πολιτικές κρίσεις. Το Reuters κατέγραψε ήδη από το 2023 κύματα παραιτήσεων και απομακρύνσεων υψηλόβαθμων αξιωματούχων στο πλαίσιο κάθαρσης εν μέσω πολέμου, με την ευρωπαϊκή προοπτική να απαιτεί ακόμα αυστηρότερες εγγυήσεις, διαφάνειας.
Το 2025, η Ουκρανία πέρασε νέους κλυδωνισμούς γύρω από υποθέσεις διαφθοράς και έρευνες, γεγονός που η Μόσχα αξιοποιεί για να «αποδείξει» ότι όλη η ουκρανική υπόθεση είναι δήθεν απατεωνιά. Αυτό είναι το σημείο όπου η υπαρκτή αδυναμία μετατρέπεται σε εργαλείο προπαγάνδας. Από το «υπάρχει πρόβλημα» στο «άρα φταίνε για τον πόλεμο» η απόσταση είναι όση μια ανάρτηση στο Χ.
Όποιος κάνει μια εισβολή, δεν θέλει μόνο έδαφος, θέλει να πείσει ότι το θύμα είναι προβληματικό, ότι «κάτι έκανε» και ότι πήγαινε γυρεύοντας. Τα ίδια περίπου ισχυρίζεται και η Τουρκία για την εισβολή του 1974. Στην Ουκρανία το βλέπεις σε πραγματικό χρόνο, με ένα πακέτο ψεμάτων που κινείται από την γελοιότητα ως την τρομακτική επικινδυνότητα: «Έφυγε», «είναι ναζί», «είναι κοκάκιας», «κλέβει την βοήθεια», «η γυναίκα του αγοράζει Bugatti», «είναι γκέι», «είναι κλόουν», «φταίει για τον πόλεμο γιατί εκτελεί οδηγίες του τον Μπάιντεν και της ΕΕ».
Η περίπτωση Ζελένσκι δεν έχει μεταφυσική εξήγηση. Πρόκειται για μονόδρομο που απαιτεί από τον Πρόεδρο μιας χώρας που δέχεται εισβολή να μείνει πολιτικά λειτουργικός και δημόσια παρών, με πραγματικές απειλές για τη ζωή του, ενώ δέχεται ταυτόχρονα μια πολυεπίπεδη επιχείρηση απαξίωσης. Αυτό δεν τον κάνει αλάνθαστο. Τον κάνει, όμως, κεντρικό πρόσωπο μιας σύγκρουσης όπου η αλήθεια δεν είναι «άποψη», αλλά ζήτημα άμυνας.