The Powder Keg of the Eastern Mediterranean

Η πρόσφατη συμφωνία χάραξης ΑΟΖ μεταξύ Λιβάνου και Κυπριακής Δημοκρατίας σηματοδοτεί μεγάλη επιτυχία της Προεδρίας του κ. Νίκου Χριστοδουλίδη. Η Κυπριακή Δημοκρατία, μόνη της, παρέκαμψε την επεκτατική πολιτική της Τουρκίας και κέρδισε πολλαπλά. Αντίθετα, η Ελλάδα, αποφεύγει να χαράξει ΑΟΖ με την Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ), παρά τις πολλές προτάσεις για κάτι τέτοιο, δημoσίως και ιδιαιτέρως, από την πλευρά της Κυπριακής κυβέρνησης. Να θυμίσουμε ότι πέρασαν ήδη 40 χρόνια από τότε που ο Τάσσος Παπαδόπουλος ανακήρυξε την ΑΟΖ της ΚΔ. Ακόμα, η Ελλάδα σύρθηκε πίσω απ’ την Τουρκία στο θέμα της Προεδρίας του ΟΑΣΕ, υπονομεύοντας το συμφέρον της ΚΔ.
Η κατάθεσή μας σκιαγραφεί την γεωπολιτική και γεωστρατηγική δυναμική της Ανατολικής Μεσογείου και του Αιγαίου. Δείχνει ότι παρά το γεγονός ότι όλοι σχεδόν οι μεγάλοι παίχτες, τουλάχιστον δυνητικά, αναγνωρίζουν την σημασία μιας ανάγνωσης της περιοχής με άξονα την γεωστρατηγική ενότητα Ελλάδας και ΚΔ, τόσο θαλάσσια όσο και εναέρια, η Ελλάδα κάνει ότι είναι δυνατόν για ν’ αποτρέψει αυτούς τους παίχτες να σκέφτονται και να δρουν μ’ αυτόν τον τρόπο που απορρέει από το γεωγραφικό χώρο των πραγμάτων. Η Ελλάδα δεν παίρνει σαφείς πολιτικές πρωτοβουλίες που να παγιοποιούν τα θαλάσσια-εναέρια σύνορα ενότητας με την ΚΔ έναντι του ηπειρωτικού και δημογραφικού ογκόλιθου της Τουρκίας, μιας χώρας που κατέχει παράνομα το 37% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας .
Τετραγωνίζοντας τον κύκλο της Ανατολικής Μεσογείου, ή γιατί η θάλασσα έχει σύνορα
Σε αντίθεση με την πρώην ρήση του πρώην Ελλαδίτη πρωθυπουργού, κ. Αλέξη Τσίπρα, η θάλασσα έχει σύνορα. Η ΚΔ με την Αίγυπτο (2003), το Ισραήλ (2010), τον Λίβανο (2025), και η Έλλάδα με την Ιταλία (2020) έχουν υπογράψει συμφωνίες οριοθέτησης ΑΟΖ στη βάση της αρχής της μέσης γραμμής του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS). Συμφωνίες μεταξύ Ελλάδας-Αιγύπτου και Ελλάδας-Ισραήλ βρίσκονται σε εξέλιξη, με κεντρικό θέμα διαπραγμάτευσης την επήρεια νησιών και βραχονησίδων. Αυτό, βασικά, σημαίνει ότι η Ελλάδα δήλωσε ότι έχει ΑΟΖ, αν και η οριοθέτησή της ειδικά με την Αίγυπτο (Αύγουστος 2020) ήταν λάθος διότι έπρεπε να οριοθετηθεί μεταξύ 25ου και 30ου μεσημβρινού κι όχι μεταξύ 26ου και 28ου όπως συνέβει, ώστε η Τουρκία να μην μπορεί να απαιτήσει στο μέλλον παρεμβολή στην ένωση Ελλαδικής και Κυπριακής ΑΟΖ αγνοώντας το σύμπλεγμα της Στρογγύλης και την επήρειά του.
Η ΚΔ επιδεικνύει επιδέξιες διπλωματικές ικανότητες καθώς είναι η πρώτη χώρα στην Ανατολική Μεσόγειο που ξεκίνησε συστηματικά να οριοθετεί την ΑΟΖ της με γειτονικές χώρες πριν ακόμα γίνουν οι μεγάλες ανακαλύψεις φυσικού αερίου. Διαμόρφωσε έτσι ένα πλέγμα οριοθετήσεων που βασίζεται στην αρχή της μέσης γραμμής αντιπαραθέτοντας την στρατηγική της στην άρνηση της Τουρκίας να κυρώσει την UNCLOS.
Η Τουρκία, επενδύει στρατηγικά στη θεωρία της «Γαλάζιας Πατρίδας», προτάσσοντας παράλληλα το Τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019, το οποίο παραβλέπει τις συμφωνίες ΑΟΖ που έχουν υπογράψει τα κράτη της περιοχής. Με βάση αυτό το μνημόνιο, η Κρήτη, η Κάσος, η Κάρπαθος και η Ρόδος έχουν μικρή επήρρεια στην χάραξη της ΑΟΖ, ενώ μικρότερα νησιά όπως το Καστελλόριζο δεν έχουν καθόλου επιρροή. Όπως η Ελλάδα, έτσι και η Αίγυπτος, η Τυνησία και η Συρία έχουν καταγγείλει με ρηματική διακοίνωση επανηλλειμένα στον ΟΗΕ πως το μνημόνιο παραβιάζει τα κυριαρχικά τους δικαιώματα ενώ η ΕΕ, τουλάχιστον επίσημα, το χαρακτηρίζει άκυρο.
Μετά το άνοιγμα του Τουρκικού προξενείου στη Βεγγάζη στις αρχές του 2025 η Τουρκία εμβαθύνει τις διπλωματικές της σχέσεις με τη Λιβύη με αποκορύφωμα τον Ιούλιο του 2025 όπου οι δύο χώρες υπογράφουν MOU για συνεργασία σε εξόρυξη, ενέργεια και υποδομές με σκοπό να αντιπαρατεθούν στις προσπάθειες Ελλάδας και Αιγύπτου να καθορίσουν ζώνες και να εκδώσουν άδειες για υδρογονάνθρακες. Στις 8 Δεκεμβρίου η Λιβυκή εταιρεία πετρελαίου NOC ανακοίνωσε την πρώτη γεώτρηση εξερεύνησης στην λεκάνη της Σύρτης σε συνεργασία και με Τουρκικές εταιρείες. Αξιοσημείωτο είναι, ωστόσο, ότι τα θαλάσσια οικόπεδα που δημοπράτησε η Λιβύη το 2025 σέβονται τη μέση γραμμή, όπως σέβεται και τη μέση γραμμή ο χάρτης που έχει κυκλοφορήσει η NOC με τις περιοχές οριοθέτησης. Μπορεί η Τουρκία να διαθέτει ισχυρό διπλωματικό έρρεισμα στην περιοχή αλλά η ΕΕ δεν παύει να είναι από τους πιο σημαντικούς εισαγωγείς ενέργειας για τη Λιβύη με αποτέλεσμα η χώρα να προσπαθεί να εξισορροπήσει το σύνολο των ενδιαφερομένων.
Καθυστερημένα σε σχέση με την Κυπριακή Δημοκρατία, η Ελλάδα επιδιώκει να διαπραγματευτεί συμφωνίες ΑΟΖ με τους γείτονες της και το 2023-2024 ξεκινά συνομιλίες με την Αλβανία και τη Λιβύη για περαιτέρω οριοθετήσεις ενώ επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια στο Ιόνιο διατηρώντας το δικαίωμα να κάνει το ίδιο στο Αιγαίο και ανατολικά της Κρήτης. Για μια ακόμη φορά η ΚΔ επιταχύνει θαρραλέα τις εξελίξεις και επιτυγχάνει συμφωνία ΑΟΖ με τον Λίβανο τον περασμένο Νοέμβριο, η οποία σέβεται τη μέση γραμμή, κλείνοντας εκκρεμότητες δεκαετιών. Η Τουρκία απειλεί με παράλληλες συμφωνίες με άλλες χώρες όπως η Συρία καθώς οι σχέσεις έχουν βελτιωθεί αισθητά μετά την πτώση του καθεστώτος Ασσάντ το 2024. Η Τουρκία, που κατέχει έδαφος της Συρίας στο Βορρά, είναι από τους σημαντικότερους διαμορφωτές πολιτικής της χώρας.
Το θέμα των υδρογονανθράκων
Η σπίθα της μπαρουταποθήκης για την χάραξη των ΑΟΖ στην περιοχή υπήρξε η ανακάλυψη μεγάλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, προσθέτοντας υπεραξία στην κλασσική ιστορική γεωστρατηγική αξία της Ανατολικής Μεσογείου για τις μεγάλες δυνάμεις: κόμβος διαμετακομιστικού εμπορίου και υδρογονανθράκων από την Ρωσία και τον Περσικό Κόλπο μέσω Δαρδανελίων και διώρυγας Σουέζ, μεγάλα λιμάνια στρατηγικής σημασίας και έξοδοι αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, αλλά και μόνιμες εντάσεις και συγκρούσεις, όπως η Αραβο-Ισραηλινή διένεξη, το Κυπριακό ζήτημα και η ζώνη των Βαλκανίων/Αιγαίου/Μαύρης Θάλασσας.
Η ΚΔ, μετά την πρώτη γεώτρηση το 2011, έχει επιβεβαιωμένα αποθέματα 17-18 tcf και οι νέες έρευνες αφορούν αποθέματα 3-9 tf, παρόμοια με του γειτονικού Zohr. Η παραγωγή αναμένεται να ξεκινήσει το νωρίτερο το 2026-2027, αρχικά από το κοιτάσματα Cronos (Οικόπεδο 6) και Aphrodite (Οικόπεδο 12), με εξαγωγές προς την Αίγυπτο και αλλού. Το κοίτασμα Γλαύκος (τεμάχιο 10) εκτιμάται σε 5-8 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια. Τα 10 από τα 13 blocks στην ΑΟΖ είναι αδειοδοτημένα και, παρά την Τουρκική πίεση, η Λευκωσία κατάφερε να προσελκύσει μεγάλες εταιρείες από διαφορετικές χώρες όπως οι TotalEnergies, ENI, ExxonMobil, Chevron, και QatarEnergy.
Η Ελλάδα, μετά από χρονοβόρες διαδικασίες ανάθεσης σεισμικών ερευνών για υδρογονάνθρακες αλλά και μετά από αποχωρήσεις εταιρειών από τις έρευνες (Γαλλική Total και Ισπανική Repsol), κυρίως εξαιτίας της απροθυμίας των Ελλαδικών κυβερνήσεων να επιταχύνουν την εξερεύνηση, κατάφερε να κερδίσει παραχώρηση θαλάσσιων οικοπέδων στις Αμερικανικές Chevron και ExxonMobil τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 2025. Η ExxonMobil απέκτησε το 60% της κοινοπραξίας για το Block 2 στο Βορειοδυτικό Ιόνιο, [Energean (30%) και Helleniq Energy (10%)], μετά τα μπλόκ δυτικά της Κρήτης. Τον Οκτώβριο 2025, η Chevron απέκτησε τέσσερα οικοπέδα νοτίως της Κρήτης και Πελοποννήσου, σε κοινοπραξία με την Helleniq Energy. Οι σεισμικές έρευνες από αυτές τις εταιρείες έχουν εντοπίσει πάνω από 40 υποσχόμενες γεωλογικές δομές πετρωμάτων, παρόμοιες με το γειτονικό Zohr που μπορεί να προσφέρουν στο σύνολο τους 21-24 tcf (70-90 tcf με τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις).
Ο αναβαθμισμένος τερματικός σταθμός LNG στη Ρεβυθούσα, η νέα πλωτή μονάδα στην Αλεξανδρούπολη (FSRU/Floating Storage Regasification Unit), και οι προγραμματισμένες μονάδες FSRU σε Κόρινθο και Βόλο μπορούν να μετατρέψουν την Ελλάδα σε πύλη εισόδου Αμερικανικού, Καταριανού και μελλοντικά Κυπριακού-Ισραηλινού LNG, κάτι που υπαγορεύεται από την πρόσφατη Ευρωπαϊκή στρατηγική μείωσης και τελικά πλήρους διακοπής των εισαγωγών Ρωσικού αερίου. Η Λευκωσία, πολύ πιο μπροστά από την Αθήνα, προωθεί σχέδιο για τερματικό υγροποίησης στο Βασιλικό με FSRU και σύνδεση με τα Αιγυπτιακά εργοστάσια υγροποίησης.
Το εμβληματικό έργο, ο αγωγός EastMed μήκους 1.900 χλμ που θα μετέφερε 10-20 δις κυβικά μέτρα ετησίως από τη Λεκάνη του Λεβάντε στην ηπειρωτική Ελλάδα και μετά στην Ιταλία, τα Βαλκάνια και την ΕΕ έχει ουσιαστικά παγώσει μετά το Αμερικανικό non-paper του Ιανουαρίου 2022 που επικαλέστηκε υψηλό κόστος (€6 δισ). Ωστόσο, μετά το «drill baby, drill» του προέδρου Τράμπ και επειδή η Ευρώπη επιδιώκει πλέον να απεξαρτηθεί από το Ρωσικό αέριο, το 2025 συζητείται η επανενεργοποίηση του, με έμφαση σε ιδιωτική χρηματοδότηση και scaled-down εκδοχές.
Το Φόρουμ του Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου (EMGF), που ιδρύθηκε το 2019 με έδρα το Κάϊρο, συμπεριλαμβάνει Κυπριακή Δημοκρατία, Αίγυπτο, Ελλάδα, Ισραήλ, Ιταλία, Ιορδανία, Παλαιστίνη και Γαλλία (ΗΠΑ και ΕΕ έχουν καθεστώς παρατηρητή) θεωρήθηκε από την Τουρκία ως “Αντιτουρκικός Συνασπισμός” αφού δεν προσκλήθηκε λόγω γεωπολιτικών εντάσεων και αμφισβήτησης θαλάσσιων ζωνών. Η αντίφαση σε όλα τα παραπάνω έχει να κάνει με την στάση των ΗΠΑ τόσο ως προς την Τουρκία όσο και ως προς το Ουκρανικό. Ενώ φέρει ευθύνη για το άναμα του πολέμου στην Ουκρανία με την επέκταση του ΝΑΤΟ και την εμμονή της να διακόψει κάθε ενεργειακή συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας προκειμένου να κάνει τα Ευρωπαϊκά κράτη να αγοράζουν Αμερικανικό LNG, κάτι που το κατάφερε, τώρα, με τον Τραμπ, τραβάει το χαλί κάτω από τα πόδια των Ευρωπαίων αποσύροντας την στήριξή της στην Ουκρανία και πιέζοντας για Αμερικανο-Ρωσική ειρήνη στον πόλεμο. Ταυτόχρονα, προκειμένου να αποσπάσει την Τουρκία από την επιρροή της Ρωσίας και της Κίνας, πριμοδοτεί την Τουρκία εις βάρος της Ελλάδας και πιέζει για συνδιαχείρηση/συνεκμετάλευση των ενεργειακών και αλιευτικών πόρων στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο (η περίφημη «πενταμερής»: Ελλάδα, ΚΔ, Αίγυπτος, Λιβύη και Τουρκία) και μειωμένες επήρρειες σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ των νησιών του Αιγαίου. Η Τουρκία έχει θέσει σταθερούς στόχους για επέκταση στο Αιγαίο εις βάρος της Ελλάδας από το 1973 και η Ελλάδα, ειδικά μετά την Κυπριακή τραγωδία του 1974, συνεχώς υποχωρεί στις πιέσεις και συζητά κυριαρχικά δικαιώματα με την Τουρκία. Η ένταση στις σχέσεις ΕΕ-ΗΠΑ έχουν μεγάλο αντίκτυπο στα Ελληνοτουρκικά.
Το ζήτημα των καλωδίων
Η Μεγάλη Θαλάσσια Διασύνδεση, γνωστή και ως η Διασύνδεση EuroAsia (υποθαλάσσιο καλώδιο 2.000 MW που συνδέει Ισραήλ-ΚΔ-Κρήτη-Αττική) έλαβε Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση το 2024 και προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2029. Όταν τεθεί σε λειτουργία θα είναι το μακρύτερο και βαθύτερο υποθαλάσσιο καλώδιο ηλεκτρικής ενέργειας στον κόσμο και θα επιτρέπει στο Ισραήλ να εξάγει ηλεκτρική ενέργεια στην Ευρώπη, ενώ θα δίνει στην ΚΔ και την Κρήτη πρόσβαση στο ηπειρωτικό δίκτυο για πρώτη φορά. Παράλληλο έργο, η Διασύνδεση EuroAfrica (Αίγυπτος-Κυπριακή Δημοκρατία-Κρήτη), προχωρά με ισχυρή στήριξη ΕΕ και Αιγύπτου. Μαζί, τα δύο αυτά τα καλώδια μπορούν να κάνουν την Κρήτη ενεργειακό σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου. Το 2024 η Κυπριακή Cyta υπέγραψε με την Saudi Telecom για νέο καλώδιο Κυπριακής Δημοκρατίας-Σαουδικής Αραβίας. Η σταθερή Γαλλική διπλωματική πίεση έχουν διασώσει τα παραπάνω mega-projects παρά τις Τουρκικές παρεμβάσεις στην ΑΟΖ της Κύπρου. Σημειωτέον ότι η Γαλλία, από το 2020, διατηρεί μόνιμη ναυτική πρόσβαση στην Μαριάννα της Κυπριακής Δημοκρατίας και έχει αναλάβει την προστασία της ΑΟΖ μέσω της Task Force Clemenceau. Να σημειωθεί ότι οι ΗΠΑ έχουν άρει μερικώς το εμπάργκο όπλων στην Κυπριακή Δημοκρατία και ότι τα Γαλλικά Rafale έχουν εγκατασταθεί μόνιμα στην Κρήτη, κάτι που δίνει αυξημένες δυνατότητες αποτροπής στην Ελλάδα, αν το θελήσει, σχετικά με τον σχεδιασμό για την άμυνα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Από τη μεριά της, η ΚΔ με ρηματικές διακοινώσεις, έχει κάνει γνωστές τις παράνομες Τουρκικές έρευνες στην ΑΟΖ της, ακόμη και σε αδειοδοτημένα οικόπεδα, έρευνες οι οποίες έχουν ενταθεί μετά το 2014.
Η ένταση ΗΠΑ – Κίνας στην Ανατολική Μεσόγειο
Καθίσταται σαφές, ότι για την εκπλήρωση των σκοπών παραγωγής και μεταφοράς ενέργειας πολλά κράτη της περιοχής επιδίδονται σε εκτενή ενεργειακή διπλωματία που, εν πολλοίς, βασίζεται στην διαμόρφωση συμμαχιών και ένταση εξοπλιστικών προγραμμάτων. Στα πλαίσια αυτά, το 3+1, ένα άτυπο σχήμα συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας, Κυπριακής Δημοκρατίας και Ισραήλ (+ Ηνωμένες Πολιτείες) στοχεύει στην κοινή εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου, την προώθηση κοινών στρατηγικών έργων υποδομών και την αντιμετώπιση της Τουρκικής επιθετικότητας.
Η ανάλυση θα ήταν ελλειπής αν δεν συνδεόταν με τον ευρύτερο γεωπολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, οι οποίες στην προσπάθεια τους να εδραιώσουν τους εμπορικούς και ενεργειακούς διαδρόμους τους στην περιοχή, συνάδουν, ηθελημένα ή όχι, στην όξυνση της έντασης. Το σχήμα 3+1 λειτουργεί παράλληλα με τον Διεθνή Οικονομικό Διάδρομο Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (India-Middle East-Europe Economic Corridor, IMEC) που προβλέπεται να συνδέσει την Ινδία με την Ευρώπη χωρίς να περνάει από την Κίνα ή τη διώρυγα του Σουέζ. Περιλαμβάνει όχι μόνο εμπορευματικές μεταφορές, αλλά και αγωγούς ενέργειας και υδρογόνου, υποθαλάσσια καλώδια ηλεκτρικής διασύνδεσης και οπτικές ίνες υψηλής ταχύτητας. Αποτελείται από δύο βασικούς άξονες: τον Ανατολικό (Ινδία → ΗΑΕ και Σαουδική Αραβία με πλοία και στη συνέχεια σιδηροδρομικά δίκτυα) και τον Βόρειο (από τον Κόλπο προς το λιμάνι της Χάϊφα στο Ισραήλ, μετά μέσω Ιορδανίας ή απευθείας ναυτιλιακά προς Ελληνικά λιμάνια – κυρίως Πειραιά, Θεσσαλονίκη ή Βόλο – και από εκεί σιδηροδρομικά στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη). Οι υπογράφοντες είναι Ινδία, ΗΠΑ, ΕΕ, ΗΑΕ, Σαουδική Αραβία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και – από Ευρωπαϊκής πλευράς – η Ελλάδα έχει βασικό ρόλο ως πύλη εισόδου στην ΕΕ.
Στην Ανατολική Μεσόγειο ο IMEC λειτουργεί ως άμεσος γεωοικονομικός ανταγωνιστής του νέου «δρόμου του μεταξιού» (Belt and Road Initiative, BRI). Ο BRI έχει ήδη εξασφαλίσει ισχυρή παρουσία στην περιοχή (επενδύσεις σε λιμάνια Πειραιά, Κυπριακής Δημοκρατίας και σε Τουρκία, σχέδια για Συρία και Λίβανο, επενδύσεις σε Βαλκάνια και Ανατολικη Ευρώπη) με σκοπό την διευκόλυνση μεταφοράς προιόντων και ενέργειας από και πρός την Κίνα. Το μεγαλύτερο μέρος της Κινεζικής χρηματοδότησης στην Ανατολική Μεσόγειο κατευθύνεται στην Αίγυπτο, λόγω της στρατηγικής της θέσης στο Σουέζ. Ο IMEC γίνεται με διαφανέστερη χρηματοδότηση και υπόσχεται μικρότερο χρόνο μεταφοράς. Αποφεύγει την εξάρτηση από Κινεζικά λιμάνια και Τουρκία, αλλά ενισχύει την εξάρτηση από ΗΠΑ-ΕΕ. Η στενή σχέση της Τουρκίας με την Κίνα εμπνέει την πρώτη να χαράσσει την επεμβατική, ναυτική πολιτική της στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ενώ ΗΠΑ και Κίνα δραστηριοποιούνται έντονα επενδυτικά στις περισσότερες χώρες της Μεσογείου και των Βαλκανίων, ανεχόμενες σιωπηρά η μία την άλλη, την τελευταία διετία έχουν προκύψει έντονες διπλωματικές συγκρούσεις μεταξύ τους για τον έλεγχο στρατηγικών σημείων και την εύρυθμη λειτουργία των διαδρόμων τους. Ενδεικτικά, οι ΗΠΑ θεωρούν τον Πειραιά (υπό τον έλεγχο της κινεζικής COSCO) κρίσιμο σημείο της BRI στην Ευρώπη και πιθανό δούρειο ίππο της Κινεζικής οικονομικής διείσδυσης. Πρόσφατα, η νέα πρέσβυς των ΗΠΑ στην Ελλάδα, με την ανάληψη των καθηκόντων της, έσπευσε να να δηλώσει ότι οι ΗΠΑ ψάχνουν νέους τρόπους συνεργασίας με την Ελλάδα στο λιμάνι του Πειραιά και σε άλλα λιμάνια, προκαλώντας την αντίδραση της Κίνας. Ο Τράμπ επιδιώκει την αποδυνάμωση του παγκόσμιου δικτύου λιμανιών της Κίνας, και το πέρασμα νευραλγικών σημείων του υπό Δυτικό έλεγχο, με σχετικό παράδειγμα το λιμάνι της Χάϊφα όπου μέσω Αμερικανικών πιέσεων και απειλών το 2022 μεταβιβάστηκε – το κυριότερο μέρος του λιμανιού – στην Ινδική Αδάνι (Adani group), περιορίζοντας την Κίνα στον έλεγχο μιας πλατφόρμας (terminal).
Τα κράτη της περιοχής βρίσκονται σε ένα συνεχές γεωπολιτικό δίλλημα εξισορρόπησης των δύο υπερδυνάμεων για να κερδίσουν τη στρατηγική τους εύνοια, να απολαύσουν τα οφέλη και να ενισχύσουν τη θέση τους στην περιοχή, διακινδυνεύοντάς τα να μετατραπούν σε πιόνια των παγκόσμιων ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών.
Για μια κοινή στρατηγική Ελλάδας και της Κύπρου
Το παραπάνω πλαίσιο μας παρέχει μια εικόνα γεωστρατηγικής αναβάθμισης της Ανατολικής Μεσογείου στις αλληλο-συγκρουόμενες επιδιώξεις των μεγάλων δυνάμεων και της Τουρκίας. Αυτη η εικόνα προσφέρει αντικειμενικές δυνατότητες αξιοποίησης τόσο από την Ελλάδα όσο και από την ΚΔ. Κι ενώ η ΚΔ ανταποκρίνεται στην αξιοποίηση αυτών των δυνατοτήτων, η Ελλάδα υστερεί κυρίως λόγω του φοβικού συνδρόμου που την διακατέχει έναντι στην Τουρκία και της κρίσης του πολιτικού της συστήματος: τεράστια σήψη και διαθφορά, εκπνοή του μεταπολιτευτικού κύκλου των συστημικών κομμάτων, τεράστια λαϊκή δυσαρέσεκια λόγω Τεμπών και σκανδάλων (π.χ. ΟΠΕΚΕΠΕ) που δεν μπορεί να βρει πολιτικό διέξοδο στο υπαρτκό πολιτικό προσωπικό, φτωχοποίηση της κοινωνίας λόγω μνημονίων και λιτότητας κλπ. Γιαυτούς, αλλά και για ιστορικούς λόγους που ανάγονται στην ενδοτικότητα των Κων/νου Καραμανλή και Ευαάγγελου Αβέρωφ ήδη από την δεκαετία του 1950, η Ελλάδα αδυνατεί να παράγει συνεκτική πολιτική στρατηγική με βάση το πανελλήνιο συμφέρον ικανή να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Συνεπώς, χρειάζεται η ανάδειξη μιας νέας πολιτικής ηγεσίας. Η μη χάραξη ΑΟΖ με τη ΚΔ ευνοεί κατά κόρον την Τουρκία διότι αν τελικά οι υποθέσεις της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ καταλήξουν στη Χάγη, τότε είναι πολύ πιθανό το δικαστήριο να θεωρήσει το σύμπλεγμα της Στρογγύλης ως ειδική περίπτωση μπροστά σε έναν ηπειρωτικό όγκο και να μην βγάλει απόφαση με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, που θα σημαίνει αποκοπή της Ελλαδικής από την Κυπριακή ΑΟΖ. Ωστόσο, το κλειδί της μείωσης των εντάσεων στην περιοχή το κατέχει η Ελλάδα με την έννοια ότι πρέπει να περάσει από την αδράνεια στην ενεργητική άσκηση των δικαιωμάτων της με βάση το διεθνές δίκαιο: επαναφορά του Κυπριακού ζητήματος ως ζητήματος εισβολής και κατοχής στα διεθνή φόρα, εμμονή και επιμονή στην εφαρμογή του Ευρωπαϊκού κεκτημένου σε όλη την επικράτεια της ΚΔ, άμεση άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στο Αιγαίο και, πάνω απ’ όλα, μονομερής επέκταση της αιγιαλείτιδας ζώνης στα 12νμ και άμεση χάραξη ΑΟΖ με την ΚΔ. Η πολιτική αυτή θα φέρει την διεθνή κοινότητα και ειδικά την ΕΕ προ των ευθυνών της, ανώ θα την καθαστήσουν την Ελλάδα υπολογίσιμη δύναμη. Ταυτόχρονα, η Ελλάδα θα πρέπει να επαναφέρει σε αναβαθμισμένη μορφή το ενιαίο αμυντικό δόγμα Ελλάδας-ΚΔ με γνώμονα το κριτήριο της ειρήνης στην περιοχή και όχι της αστάθειας και των εντάσεων που δημιουργούν οι διεκδικητικές πολιτικές της Τουρκίας εις βάρος κυρίαρχων δικαιωμάτων τόσο της Ελλάδας όσο και της ΚΔ. Η θαλάσσια-εναέρια γεωστρατηγική ενότητα των δύο χωρών θα δράση πολλαπλασιαστικά ως συντελεστής ειρήνης στην περιοχή, κάτι που, τελικά, θα αναγκαστούν να προσυπογράψουν τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ρωσία.
*Ο Βασίλης Κ. Φούσκας είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου. Η Ελπινίκη Καρακώστα κατέχει διδακτορικό δίπλωμα από το ίδιο Πανεπιστήμιο