The Loneliness of Christmas for Many Elderly – When Lights Come On, Some Homes Remain in the Shadows

«Αν έχετε συγγενή που δυσκολεύεται να μετακινηθεί, μην αρκεστείτε σε ένα τηλεφώνημα. Κανονίστε μεταφορά, βοηθήστε τον να βγει, να νιώσει ότι ανήκει. Αν δεν γίνεται, κάντε εσείς το σπίτι του σημείο γιορτής: Ένα φαγητό μαζί, μια μικρή λειτουργία αγάπης».
Μια ανάσα από τη νέα χρονιά, χιλιάδες άνθρωποι στην Κύπρο, ασθενείς ή άτομα με αναπηρίες, αλλά κυρίως ηλικιωμένοι ζουν την απόλυτη μοναξιά. Μια μοναξιά που τους πληγώνει. Μια μοναξιά που κάνει, ακόμα και τις ευχάριστες μνήμες, να τους πονούν.
Ζήτησα από τον πρόεδρο του Παρατηρητηρίου Τρίτης Ηλικίας Δήμο Αντωνίου να με βοηθήσει να γράψουμε δυο τρία λόγια για τους ηλικιωμένους μας και το πώς ζουν την περίοδο των γιορτών.
Όπως πάντα ανταποκρίθηκε αμέσως. Και η απάντηση του στην ερώτηση «τι πρέπει να έχουμε κατά νου;» ήταν απλή: «Να μιλήσουμε για τη μοναξιά που δεν φαίνεται στις βιτρίνες. Να πούμε ότι ένα τηλεφώνημα δεν είναι αρκετό. Να θυμίσουμε ότι τη στιγμή που τα φώτα είναι αναμμένα το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και τα τραπέζια είναι γεμάτα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς με τα πυροτεχνήματα να φωτίζουν τον ουρανό, τη στιγμή που αλλάζει ο χρόνος, κάποια σπίτια μένουν στο μισοσκόταδο. Κάποιοι άνθρωποι είναι μόνοι τους, χωρίς φωνές και γιορτινή φασαρία, χωρίς αντίστροφή μέτρηση για τη νέα χρόνια, χωρίς κάποιον να τον αγκαλιάσουν, να τον φιλήσουν και να του πουν και να τους πει: Καλό νέο έτος».
Η συνομιλία μας ήταν μάλλον ένα συνονθύλευμα συναισθημάτων. Εκείνος έχει αφιερώσει τη ζωή του στην ευημερία των ηλικιωμένων και εγώ το παλεύω όσο ξέρω και μπορώ για να μην ξεχνώ τους ανθρώπους που πλέον δεν έχουν τη δύναμη για να ηγούνται και χρειάζονται εμάς για να τους δείχνουμε τον δρόμο.
Εκείνους που κάποτε μας έπαιρναν από το χέρι για να μας μάθουν να ανεβοκατεβαίνουμε με ασφάλεια τα σκαλιά και τώρα μας χρειάζονται για να τους βοηθήσουμε εμείς να τα ανεβοκατεβούν.
«Οι γιορτές στην Κύπρο μοσχοβολούν κανέλα και γαρύφαλλο, αλλά δεν μυρίζουν το ίδιο για όλους. Για κάποιους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας, οι μέρες αυτές δεν είναι μόνο στολίδια και τραπέζια∙ είναι μια καρέκλα που έμεινε άδεια, ένα σπίτι που κάνει ησυχία, ένα «εν να περάσετε;» που μένει αναπάντητο. Κι όταν η γειτονιά γεμίζει φώτα, υπάρχουν και σπίτια που μένουν στο μισοσκόταδο, όχι από οικονομία, αλλά από μοναξιά».
«Εν να περάσετε;» και το βλέμμα τους η ανυπομονησία και η ανάγκη για ένα «ναι» που δεν έρχεται ή ένα «εν να δούμε αν προλάβουμε. Εξαρτάται τζαι που τα μωρά», που τους πληγώνει.
«Ως Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας Κύπρου, νιώθουμε την ανάγκη να μιλήσουμε γι’ αυτή, την άλλη πλευρά των γιορτών: Τη μοναξιά που δεν φαίνεται στις βιτρίνες, τις δυσκολίες που κρύβονται πίσω από τις ευχές, τη φροντίδα που δεν πρέπει να είναι εποχική. Γιατί οι γιορτές, όσο όμορφες κι αν είναι, μπορούν να γίνουν πιο βαριές όταν τις ζεις μόνος».
Κι αν κάποιοι νομίζουν ότι αυτοί οι άνθρωποι που ζουν στη μοναξιά είναι λίγοι στην Κύπρο, κάνουν λάθος.
Μετρήστε:
– Δεν είναι μόνο όσοι δεν έχουν οικογένεια.
– Είναι και οι άνθρωποι που έχουν παιδιά και εγγόνια, αλλά τα βλέπουν σπάνια, όχι από έλλειψη αγάπης, αλλά από την πίεση της καθημερινότητας, την απόσταση, την κούραση.
– Είναι οι ηλικιωμένοι που δεν μπορούν να μετακινηθούν εύκολα: Άνθρωποι με προβλήματα όρασης, με κινητικές δυσκολίες, με χρόνια νοσήματα.
– Άνθρωποι που για να βγουν από το σπίτι χρειάζονται βοήθεια, συνοδεία, ασφάλεια. Για αυτούς, μια απλή βόλτα στην εκκλησία, ένα πέρασμα από την πλατεία, μια επίσκεψη σε συγγενείς, δεν είναι αυτονόητη, είναι ολόκληρη «επιχείρηση».
«Και σε αυτούς, προσθέστε, τους ηλικιωμένους που ζουν με το βάρος της απώλειας. Για κάποιους, αυτή θα είναι η πρώτη χρονιά χωρίς τον σύντροφό τους. Το πρώτο άδειο πιάτο στο τραπέζι. Η πρώτη φορά που θα κρεμάσουν στολίδια με τα χέρια να τρέμουν όχι από ηλικία, αλλά από συγκίνηση. Αυτές οι στιγμές δεν διορθώνονται με μια τυπική ευχή μέσω τηλεφώνου. Χρειάζονται παρουσία, χρόνο και τρυφερότητα».
Ας το πούμε καθαρά ότι η μοναξιά δεν είναι «συναίσθημα της στιγμής». «Είναι παράγοντας που φθείρει την υγεία, που βαραίνει την ψυχή, που κάνει την καθημερινότητα πιο επικίνδυνη».
Τις γιορτές, μάλιστα, «αυξάνονται οι κίνδυνοι όταν δεν υπάρχει κανείς να βοηθήσει, μια αδιαθεσία που περνά απαρατήρητη, μια αίσθηση «δεν θέλω να ενοχλήσω» που κρατά κάποιον μακριά από το να ζητήσει υποστήριξη».
Γι’ αυτό, αυτές τις μέρες, ας κάνουμε κάτι απλό αλλά ουσιαστικό: Ας κοιτάξουμε δίπλα μας.
Τα «αν» που πρέπει να γίνουν πράξη
Αν έχετε έναν ηλικιωμένο γείτονα που ζει μόνος, χτυπήστε την πόρτα του. Όχι για «να δείτε αν είναι καλά», σαν έλεγχος, αλλά για να πείτε μια «καλημέρα», να αφήσετε λίγα γλυκά, να σταθείτε για πέντε λεπτά.
Σταθείτε για πέντε λεπτά και μιλήστε του.
Αν έχετε συγγενή που δυσκολεύεται να μετακινηθεί, μην αρκεστείτε σε ένα τηλεφώνημα. Κανονίστε μεταφορά, βοηθήστε τον να βγει, να νιώσει ότι ανήκει. Αν δεν γίνεται, κάντε εσείς το σπίτι του σημείο γιορτής: Ένα φαγητό μαζί, μια μικρή λειτουργία αγάπης.
Αν γνωρίζετε κάποιον που πενθεί, μην φοβηθείτε να αναφερθείτε στο πρόσωπο που λείπει. Η μνήμη δεν «χαλάει» τη γιορτή, τη βαθύνει. Ένα «τον/την θυμάμαι» μπορεί να γίνει παρηγοριά.
Και αν είστε νεότεροι, φέρτε τα παιδιά κοντά στους ηλικιωμένους. Οι γενιές θεραπεύουν η μία την άλλη. Οι μεγαλύτεροι δίνουν ιστορίες, ρίζες, υπομονή. Οι μικρότεροι δίνουν κίνηση, γέλιο, μέλλον.
Τα Χριστούγεννα δεν μετριούνται με τα δώρα, αλλά με τα «είμαι εδώ». Με το να καθίσεις δίπλα σε κάποιον που τρώει μόνος. Με το να κάνεις χώρο στο τραπέζι σου, κυριολεκτικά και συμβολικά. Με το να θυμηθείς ότι για έναν άνθρωπο τρίτης ηλικίας, μια επίσκεψη μπορεί να είναι το γεγονός όλης της εβδομάδας. Και μια αγκαλιά, το φως όλου του μήνα.
«Ως Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας Κύπρου καλούμε την κοινωνία, τις κοινότητες, τους δήμους, τις ενορίες, τις οργανώσεις, αλλά και κάθε πολίτη ξεχωριστά, να κάνει τις γιορτές πιο ανθρώπινες. Να οργανωθούν δίκτυα γειτονιάς, να υπάρξει μέριμνα για μεταφορά ηλικιωμένων που δεν μπορούν να κινηθούν, να ενισχυθούν οι γραμμές στήριξης και η κατ’ οίκον φροντίδα εκεί όπου χρειάζεται. Να μην αφήσουμε κανέναν άνθρωπο να νιώσει «ξεχασμένος» επειδή γερνά».
Αν αυτές οι μέρες μας διδάσκουν κάτι, είναι ότι η αγάπη δεν είναι στολίδι που το βάζεις και το βγάζεις. Είναι στάση ζωής.
«Αν αυτές τις γιορτές κάνουμε έστω και ένα βήμα προς έναν ηλικιωμένο άνθρωπο, ένα τηλέφωνο, μια επίσκεψη, λίγη βοήθεια, λίγη παρέα, τότε ίσως το πραγματικό μήνυμα των Χριστουγέννων να γίνει πράξη ώστε να μην μένει κανείς μόνος στο κρύο, όταν γύρω μας υπάρχουν καρδιές που μπορούν να ζεστάνουν».
Κι αν κάποιοι σκεφτούν, «τα Χριστούγεννα περάσαν γιατί μας τα λέτε τώρα αυτά», η απάντηση είναι απλή: Έρχεται παραμονή Πρωτοχρονιάς, έρχεται Πρωτοχρονιά, έρχονται Θεοφάνεια. Δεν υπάρχει δικαιολογία για να πούμε: «Του χρόνου βλέπουμε».
Τη στιγμή που ο χρόνος αλλάζει κανένα σπίτι δεν πρέπει να μένει στο μισοσκόταδο…