Will Cyprus Fit into the IMEC Corridor?

Ο IMEC στον οποίο αναφέρθηκε εκτεταμένα ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ Βενιαμίν Νετανιάχου στο πλαίσιο της τριμερούς της Ιερουσαλήμ είναι το ακρωνύμιο του India-Middle East-Europe Economic Corridor (Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής–Ευρώπης). Κάποιοι επενδύουν σε αυτό τον διάδρομο, κάποιοι άλλοι λένε ότι μπορεί να αποδειχθεί ένα ακόμα όνειρο που δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ. Όσοι πιστεύουν σε αυτόν κάνουν λόγο για μια γεωοικονομική και γεωπολιτική πρωτοβουλία που στοχεύει στη δημιουργία ενός νέου διαδρόμου μεταφορών, ενέργειας, ψηφιακών δικτύων και εμπορίου, συνδέοντας, την Ινδία, τη Μέση Ανατολή (κυρίως Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Ισραήλ) και την Ευρώπη, μέσω Ελλάδας/Ιταλίας. Σε αυτό τον διάδρομο η Κύπρος χωρά και ποιο ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει;
Τι περιλαμβάνει
Ο IMEC περιλαμβάνει στον σχεδιασμό του θαλάσσιες και σιδηροδρομικές συνδέσεις, ενεργειακές υποδομές (ηλεκτρικά δίκτυα, πράσινη ενέργεια, υδρογόνο), ψηφιακά καλώδια και data corridors. Ο IMEC ανακοινώθηκε το 2023 στο πλαίσιο της G20, με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ινδίας και των χωρών της Μέσης Ανατολής και θεωρείται ένας εναλλακτικός διάδρομος απέναντι στην κινεζική πρωτοβουλία One Belt and one Road Initiative, μέρος του οποίου είναι ήδη η Ελλάδα μέσω του λιμανιού του Πειραιά.
Ιστορία
Τόσο ο IMEC όσο και ο ONE BELT αποτελούν σύγχρονη ιστορική εκδοχή του Δρόμου του Μεταξιού. Ο Δρόμος του Μεταξιού ήταν ένα εκτεταμένο δίκτυο χερσαίων και θαλάσσιων εμπορικών διαδρομών που συνέδεε την Ανατολική Ασία με τη Μεσόγειο και την Ευρώπη, από περίπου τον 2ο αιώνα π.Χ. έως τον 15ο αιώνα μ.Χ. Δεν ήταν ένας ενιαίος δρόμος, αλλά πολλές διακλαδώσεις που περνούσαν από την Κίνα, την Κεντρική Ασία, τη Μέση Ανατολή και κατέληγαν στη Μεσόγειο. Μέσω των διαδρομών αυτών διακινούνταν, μετάξι, μπαχαρικά, πολύτιμοι λίθοι, χαρτί, πορσελάνη, αλλά και ιδέες, θρησκείες και τεχνολογίες (Βουδισμός, Ισλάμ, χαρτοποιία, πυρίτιδα).
Γιατί τέτοιοι διάδρομοι και τότε και σήμερα είναι σημαντικοί; Διότι δημιουργούν οικονομικούς και πολιτισμικούς δεσμούς, διότι συμβάλλουν στη διάδοση γνώσης και πολιτισμού, διότι παίζουν ρόλο στη γεωπολιτική ισορροπία της κάθε εποχής, διότι ενίσχυσαν και ενισχύουν τον ρόλο της Ανατολικής Μεσογείου που μας αφορά ως κόμβου ενέργειας και εμπορίου. Ιστορικά πάντα ομιλούντες οι Κύπριοι ως μέρος αυτοκρατοριών, ελάχιστη σχέση είχαν με τέτοιους διαδρόμους. Από αρχαιοτάτων χρόνων στην περιοχή μας έκαναν κουμάντο οι Φοίνικες, οι Αιγύπτιοι, οι Πέρσες, τα Ελληνιστικά Βασίλεια, οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί, οι Βενετοί, οι Γενουάτες και οι Βρετανοί. Από τα τέλη του 20ού αρχές του 21ου αιώνα οι Κύπριοι άρχισαν να δημιουργούν τις δικές τους ευκαιρίες. Σήμερα η Κύπρος αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες ναυτιλιακές βάσεις εξυπηρέτησης και διαχείρισης πλοίων. Συνολικά, η Λεμεσός λειτουργεί ως ένα πλήρες ναυτιλιακό οικοσύστημα, πέρα από απλή διαμετακόμιση, ενισχυμένο από επενδύσεις και σύγχρονες υποδομές.
Η τριμερής
Ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός στις δηλώσεις του την περασμένη Δευτέρα συνέδεσε τον IMEC στις συζητήσεις που είχε με την Ελλάδα και την Κύπρο, παραπέμποντας σε νέες περιφερειακές ισορροπίες ή ακόμα σε αποτροπή καινούργιων ισορροπιών από κάποιους που θεωρούν ότι ακόμα ζουν στην εποχή των αυτοκρατοριών, φωτογραφίζοντας με αυτό τον τρόπο την Τουρκία.
Ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός στην πρόσφατη τριμερή έστειλε ένα μήνυμα ότι οι σχέσεις της χώρας του με την Τουρκία μάλλον δεν θα επιστρέψουν στην ομαλότητα, επιτρέποντας με αυτό τον τρόπο την επιστροφή σε γνωστά σενάρια για αμυντικό άξονα Ισραήλ - Κύπρου - Ελλάδας. Διάφορα ελλαδικά και κυπριακά κανάλια και έντυπα τη βδομάδα που πέρασε άρχισαν να καταφεύγουν σε αναλύσεις του τύπου ότι «η Τουρκία έχει περικυκλωθεί», επαναλαμβάνοντας έτσι κατά τρόπο ιλαροτραγικό την τουρκική προπαγάνδα ότι η χώρα αυτή «κινδυνεύει από χώρες όπως η Κύπρος» η οποία, όπως λένε, έχει μετατραπεί σε βάση εχθρικών προς αυτήν δυνάμεων.
Η αντίφαση
Τόσο η Κύπρος, όσο και η Ελλάδα δείχνουν να μην κατανοούν ότι ο Νετανιάχου δεν θα είναι Πρωθυπουργός του Ισραήλ για πάντα. Διαχρονικά ομιλούντες το Ισραήλ θα πρέπει επίσης να αντιληφθούμε, δεν θα ήθελε μια λύση του Κυπριακού η οποία κατά την άποψή του θα αναβάθμιζε την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο. Ενόσω λοιπόν η Ελλάδα και η Κύπρος δεν αντιδρούν σε αυτές τις αναλύσεις, ενόσω επιτρέπουν στον Ισραηλινό Πρωθυπουργό να μιλά εκ μέρους τους, δείχνουν ότι αποδέχονται όλη αυτή τη στρατιωτική φιλολογία και επιτρέπουν έτσι στα τουρκικά ΜΜΕ να διεκτραγωδούν τους κινδύνους της περικύκλωσης της Άγκυρας από εχθρούς, αναβιώνοντας ένα δόγμα το οποίο ως γνωστό ενσωματώθηκε στην πολιτική της χώρας μετά τη Συνθήκη των Σεβρών το 1918. Με βάση το δόγμα της περικύκλωσης, προέκυψε η καταστροφή της Σμύρνης, έγινε η προσάρτηση της Αλεξανδρέττας, έγινε η εισβολή στην Κύπρο, ενώ σήμερα η Τουρκία χαράζει νέες ζώνες επιρροής στο Ιντλίμπ της Συρίας.
Η διατήρηση φιλικών σχέσεων με το Ισραήλ είναι χρήσιμη, η απόλυτη ωστόσο συμπόρευση της Κύπρου μαζί του για να αντιμετωπισθεί ο εχθρός Τουρκία, πέραν της εκμετάλλευσης από την Άγκυρα συνιστά και κραυγαλέα αντίφαση σε σχέση με τις συνεχείς δηλώσεις του Προέδρου της Δημοκρατίας ότι είναι έτοιμος για συνομιλίες και λύση του Κυπριακού. Σε σημείο που δεν είναι λίγοι οι πολιτικοί και οι διπλωμάτες που προβληματίζονται ότι η Κυπριακή Δημοκρατία για μια ακόμα φορά μπλοφάρει στο Κυπριακό.
Με λίγα λόγια η τριμερής της Ιερουσαλήμ, εκμεταλλευόμενη και τη γνωστή ρητορική της Άγκυρας περί γαλάζιας πατρίδας για έλεγχο στη Μεσόγειο και τις νεοθωμανικές φιλοδοξίες του Ταγίπ Ερντογάν, έβγαλε στην επιφάνεια κάποια από τα παραδοσιακά διπλωματικά της στερεότυπα, που παραπέμπουν στη λογική αποκλεισμού της Τουρκίας και στη φημολογία περί δημιουργίας ενός άξονα με ηγετική δύναμη το Ισραήλ το οποίο αναζητώντας στρατηγικό βάθος, θέλει να ελέγξει τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο. Με βάση αυτή τη λογική το στρατηγικό μότο της Κυπριακής Δημοκρατίας ότι η Κύπρος «δεν είναι μέρος του προβλήματος, αλλά μέρος της λύσης», πάει περίπατο. Η θέση αυτή ως γνωστό εκφράζεται συχνά από Κύπριους ηγέτες και αναλυτές, ειδικά σε θέματα γεωπολιτικής και περιφερειακής σταθερόतρότητας, υποδηλώνοντας ότι η Κύπρος προσφέρει σταθερότητα, συνεργασία και μπορεί να παίξει ρόλο στην επίλυση κρίσεων στη Μέση Ανατολή και την ευρύτερη περιοχή, αντί να θεωρείται απλώς μέρος του προβλήματος.
IMEC και Κύπρος
Κάπως έτσι παραγκωνίστηκε από τη μεγάλη εικόνα η σημασία του IMEC και των προοπτικών του, αν υπάρξουν τελικά. Η Κύπρος δεν είναι επίσημο συμβαλλόμενο μέρος του IMEC, όμως λόγω της ΕΕ εμπλέκεται έμμεσα και δυνητικά στρατηγικά σε τρία κρίσιμα επίπεδα:
• Ως γεωγραφικός και γεωπολιτικός δυνητικός κόμβος: Η Κύπρος βρίσκεται στον φυσικό θαλάσσιο άξονα της Ανατολικής Μεσογείου που συνδέει Μέση Ανατολή-Ευρώπη. Αν ο IMEC επεκταθεί πέρα από τα αρχικά του σκέλη, η Κύπρος μπορεί να λειτουργήσει ως ενδιάμεσος κόμβος (logistics, bunkering, data hubs), και να υποστηρίξει θαλάσσιες/ενεργειακές διασυνδέσεις προς την ΕΕ. Ήδη προς αυτή την κατεύθυνση κάποιες κυπριακές τράπεζες, όπως η Eurobank, έχουν ξεκινήσει να στήνουν τις απαραίτητες υποδομές με τη λειτουργία γραφείων στην Ινδία για την εξυπηρέτηση Ελλήνων και Κυπρίων επενδυτών.
• Ως ενεργειακός κόμβος: Ο IMEC περιλαμβάνει ηλεκτρικές διασυνδέσεις, πράσινη ενέργεια και data cables. Εκεί η Κύπρος μπορεί να έχει σημαντικό ρόλο αν συνδέεται έμμεσα μέσω Ισραήλ-Ελλάδας. Αν έχει ρόλο σε διασυνδέσεις ηλεκτρισμού/δεδομένων Ανατολικής Μεσογείου-Ευρώπης, αν τέλος μπορεί να βρει θέση σε projects που «κουμπώνουν» με ευρωπαϊκές προτεραιότητες (πράσινη μετάβαση, ανθεκτικότητα).
• Ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κύπρος, μπορεί να συμμετέχει έμμεσα στη χάραξη ευρωπαϊκής στρατηγικής για τον IMEC, να διεκδικήσει συμπληρωματικό ρόλο μέσω χρηματοδοτήσεων/CBMs, να εντάξει τον IMEC στο ευρύτερο αφήγημα σταθερότητας και συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Tι δεν μπορεί;
Τη στιγμή που μιλάμε η Κύπρος, όπως λέχθηκε, θα μπορούσε να συμμετέχει στον IMEC, ο μεγάλος ή μικρός ρόλος που της επιφυλάσσεται, εξαρτάται, ωστόσο, από τις πολιτικές εξελίξεις και την περιφερειακή σταθερότητα.
Σε μεγάλο βαθμό η αξία της συμμετοχής της Κύπρου διαβαθμίζεται αναλόγως της λύσης ή μη λύσης του Κυπριακού.
Με λύση του Κυπριακού η Κύπρος αποκτά πολλαπλασιαστικό ρόλο και παύει να είναι περιθωριακός παίκτης. Ενσωματώνεται σε έναν ενιαίο ευρωπαϊκό ενεργειακό και ρυθμιστικό χώρο, μπορεί να συμμετάσχει θεσμικά σε επεκτάσεις του IMEC ως κόμβος ηλεκτρικής ενέργειας, data και logistics, στην Αίγυπτο στη Συρία, στη νότια Τουρκία και στον Λίβανο, μπορεί επίσης να διευκολύνει έργα ηλεκτρικών διασυνδέσεων, πράσινου υδρογόνου και υποθαλάσσιων καλωδίων. Εν ολίγοις η Κύπρος μετατρέπεται σε γέφυρα ΕΕ-Ανατολικής Μεσογείου.
Με το Κυπριακό άλυτο:
• Το νησί παραμένει διαιρεμένο, με αμφισβητούμενη κυριαρχία στο βόρειο τμήμα,
• οποιοδήποτε διακρατικό έργο μεγάλης κλίμακας θεωρείται νομικά ευάλωτο (ασφάλεια επενδύσεων, διεθνείς συμβάσεις, δικαιοδοσία)
• διεθνείς χρηματοδότες αποφεύγουν διαδρομές που μπορεί να μπλοκαριστούν πολιτικά ή δικαστικά. Δεν είναι τυχαίο ότι από το 2011 παρότι υπάρχουν αποθέματα φυσικού αερίου καμιά μεγάλη επένδυση δεν έγινε προς την κατεύθυνση αυτή, ακόμα και από κολοσσούς όπως η Chevron η Exxon και η Total.
Οι μεγάλοι διάδρομοι εμπορίου και ενέργειας δεν σχεδιάζονται με βάση τον χάρτη, αλλά με βάση τη σταθερότητα, τη θεσμική ενότητα και τη δυνατότητα υλοποίησης υποδομών χωρίς ρίσκο. Οι μεγάλοι δρόμοι επίσης δεν σχεδιάζονται για να αποκλείουν αλλά για να συνδέουν άλλες χώρες αφού ο τελικός στόχος είναι η οικονομική ανάπτυξη.
Η Κύπρος ως μια διχοτομημένη χώρα, με ανοιχτό πολιτικό πρόβλημα και περιορισμένο στρατηγικό βάθος, δύσκολα μπορεί να εξελιχθεί σε κόμβο logistics, ενέργειας ή δεδομένων. Χωρίς λύση, ο IMEC θα ακολουθήσει ασφαλέστερες και πολιτικά «καθαρές» διαδρομές, παρακάμπτοντας εν μέρει την Κύπρο. Με λύση, η χώρα μας θα μπορούσε να μετατραπεί από γεωγραφικό σημείο σε στρατηγική πλατφόρμα. Εκεί βρίσκεται το πραγματικό διακύβευμα και είναι να απορεί κανείς γιατί στην Κύπρο εμφανίζονται τόσοι πολλοί και εναντίον της λύσης και εναντίον της κατασκευής του GSI ο οποίος είναι ένα έργο το οποίο με την αναγκαία αναβάθμιση, θα μπορούσε να υπηρετεί κατ' εξοχήν τη φιλοσοφία του IMEC;