Από τους λεονταρισμούς στα παρακάλια επιστροφής των S-400

Το Bloomberg αποκάλυψε ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έθεσε στον Βλαντίμιρ Πούτιν θέμα επιστροφής των S-400 στη Ρωσία, με στόχο να βελτιώσει τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ και να ξανανοίξει τον δρόμο για επιστροφή στο πρόγραμμα των F-35.
Λεπτομέρειες δεν υπάρχουν, ούτε για το αν η Άγκυρα ζητά επιστροφή χρημάτων, ούτε για το τι απάντησε ο Πούτιν, ούτε για το πώς θα ξεδιπλωθεί ένα τέτοιο πρακτικό, τεχνικό και πολιτικό εγχείρημα. Το ενδιαφέρον όμως δεν βρίσκεται στην τεχνική, βρίσκεται στη πολιτική. Αν πράγματι η Τουρκία συζητά να «ξεφορτωθεί» το ρωσικό σύστημα, τότε παραδέχεται έμμεσα ότι το κόστος της ρήξης με τη Δύση δεν είναι βιώσιμο, ακόμη κι όταν πουλάς στο εσωτερικό σου αφήγημα περιφερειακής υπερδύναμης.
Οι Αμερικανοί έχουν καταστήσει σαφές, και μάλιστα με όρους νόμου, ότι δεν μπορείς να βρίσκεσαι στο πρόγραμμα των F-35 και ταυτόχρονα να «κατέχεις ή να λειτουργείς» S-400. Η Ουάσιγκτον έχει ήδη αφαιρέσει την Τουρκία από το πρόγραμμα και έχει επιβάλει κυρώσεις, ακριβώς επειδή θεωρεί ότι το ρωσικό σύστημα δημιουργεί απειλή για την ασφάλεια των F-35 και για την ευρύτερη αρχιτεκτονική του ΝΑΤΟ. Όταν, λοιπόν, η Άγκυρα χτυπά την πόρτα, δεν βρίσκει χώρο για ρητορικές ισορροπίες. Βρίσκει τη σκληρή στάση της συμμαχίας. Και εδώ είναι που η ρωσική «προσφορά» αποκαλύπτεται ως αυτό που ήταν εξαρχής, ένα δόλωμα διχασμού στο ΝΑΤΟ, ένα συμβόλαιο εξάρτησης και ένα μόνιμο πολιτικό φορτίο, όχι μια καθαρή αμυντική επιλογή.
Στην Ευρώπη, το ίδιο μάθημα έρχεται με άλλη μορφή. Το SAFE, ο ευρωπαϊκός μηχανισμός δανείων ύψους €150 δισ. για κοινές αμυντικές προμήθειες, είναι εργαλείο που ανήκει στον πυρήνα της ευρωπαϊκής στρατηγικής, όχι στις παρυφές της. Τυπικά, το πλαίσιο ανοίγει χώρο για συμμετοχή και υποψήφιων χωρών σε κοινές προμήθειες, υπό όρους και με πολιτικά φίλτρα ασφάλειας. Στην πράξη, η Τουρκία σκοντάφτει σε αντιρρήσεις και πιθανές αρνήσεις από κράτη μέλη, με την Κύπρο και την Ελλάδα να έχουν κομβικό ρόλο, ενώ ευρωπαϊκές πηγές αναφέρουν ότι το αίτημα της Άγκυρας δεν προωθήθηκε καν προς τα κράτη μέλη, ακριβώς επειδή αναμενόταν σύγκρουση.
Κι εμείς γνωρίζουμε καλά πού οδηγεί η αυταπάτη ότι μπορείς να αγοράσεις ένα ρωσικό στρατηγικό σύστημα και να το εντάξεις ανώδυνα σε δυτικό περιβάλλον. Οι S-300 που είχαν αγοραστεί για την Κύπρο, στο τέλος μεταφέρθηκαν στην Κρήτη, μέσα σε κλίμα διεθνούς πίεσης, και αργότερα η ιδιοκτησία τους πέρασε στην Ελλάδα. Στην πράξη, το «όπλο» έγινε κυρίως πολιτικό αντικείμενο, χρήσιμο σε ασκήσεις και σενάρια και εντελώς άχρηστο για τον σκοπό που αγοράστηκε και ήταν η αποτροπή στην Κύπρο. Το ρωσικό υλικό, όταν μπαίνει στη δυτική τροχιά, σπανίως λειτουργεί ως καθαρή ισχύς. Συχνότερα λειτουργεί ως μόνιμος πονοκέφαλος με ημερομηνία λήξης, όταν έρχεται ο λογαριασμός της διπλωματίας.
Η Τουρκία μπορεί να είναι μεγάλη, φιλόδοξη και επιδέξια στους ελιγμούς, δεν μπορεί όμως να επιβάλει τη θέλησή της όταν αυτή συγκρούεται με τα συμφέροντα και τους κανόνες των ισχυρότερων πλαισίων στα οποία θέλει να ανήκει, δηλαδή της αμερικανικής αμυντικής τεχνολογίας και της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης. Αν τελικά οι S-400 επιστραφούν, θα είναι μια ήττα της τουρκικής αφήγησης αυτάρκειας και ταυτόχρονα μια νίκη της δυτικής πραγματικότητας. Και για την Κύπρο, είναι υπενθύμιση ότι η ευρωπαϊκή γραμμή άμυνας, με εργαλεία όπως το SAFE, δεν είναι θεωρία. Είναι ισχύς με κανόνες, και οι κανόνες, ευτυχώς, δεν γράφονται στην Άγκυρα ούτε στη Μόσχα.