Από το Δόγμα Μονρόε στο «Ντονρόε» του Τραμπ: Ένα γεωπολιτικό λάθος

Του Andreas Kluth
Μέχρι σήμερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν βομβαρδίσει και βυθίσει 25 σκάφη που φέρονται να μετέφεραν ναρκωτικά στα ύδατα κοντά στη Βενεζουέλα, σκοτώνοντας τουλάχιστον 95 πολίτες που επέβαιναν σε αυτά – σχεδόν σίγουρα παράνομα. Έχουν επίσης κατασχέσει ένα δεξαμενόπλοιο γεμάτο πετρέλαιο από τη Βενεζουέλα και δήλωσαν ότι θα αποκλείσουν και άλλα. Και με μια τεράστια στρατιωτική συγκέντρωση, παραμένουν έτοιμοι να χτυπήσουν στόχους στην ξηρά, ή ακόμα και να εισβάλουν στη Βενεζουέλα, μόλις ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δώσει την εντολή.
Η στάση του Τραμπ στο θέμα της Βενεζουέλας είναι μόνο ένα παράδειγμα της γενικότερης στάσης του απέναντι στο Δυτικό Ημισφαίριο και συνοψίζεται ως εξής: Κάνουμε ό,τι θέλουμε επειδή μπορούμε. Για να δώσει σε αυτή την πολιτική μια δόση διανοητικής αξιοπρέπειας, η κυβέρνησή του έχει τώρα προκηρύξει μια επέκταση, ένα “συμπλήρωμα Τραμπ” (Trump Corollary) στο Δόγμα Μονρόε. Άλλοι το έχουν ονομάσει “Δόγμα Ντονρόε”.
Δεν είναι όμως τίποτα από τα δύο- είναι απλώς ένα σύνθημα που εκφράζει την ιδιοτροπία ενός γεωπολιτικού νταή που στερείται συνεκτικής στρατηγικής και επιδιώκει την κυριαρχία για χάρη της ίδιας της κυριαρχίας. Για να είμαστε δίκαιοι, ο Τραμπ δεν είναι ο πρώτος Αμερικανός πρόεδρος που καταχράστηκε αυτόν τον μεγαλόπνοο όρο. Αλλά είναι ίσως ο πιο θρασύς. Αυτή φαίνεται να είναι και η ετυμηγορία των ιστορικών που έχουν μελετήσει το αρχικό δόγμα.
Το Trump Corollary είναι ένα “εσωτερικό πολιτικό θέατρο”, υποστηρίζει ο Τζέι Σέξτον του Πανεπιστημίου του Μιζούρι, συγγραφέας ενός βιβλίου για το Δόγμα Μονρόε. Αυτό καθιστά τον όρο “ανάλογο με τη χρήση του Όρους Ράσμορ ως φόντο για φωτογραφίες”, λέει, ή “τη σημαία στο avatar του προέδρου στο Truth Social, ή την ανάθεση στην ελαττωματική Επιτροπή 1776 να προωθήσει την εθνικιστική ιστορία”.
Το Ντονρόε “απλώς σημαίνει ότι η Λατινική Αμερική πρέπει να μπει σε lock down και οι Λατινοαμερικανοί να αποκλειστούν”, υποστηρίζει ο Γκρεγκ Γκράντιν, ιστορικός στο Πανεπιστήμιο Γέιλ. Ακόμα χειρότερα, πιστεύει, επειδή η προϋπόθεση είναι ότι οι ΗΠΑ μπορούν και πρέπει να ενεργούν μονομερώς, και ενδεχομένως ακόμη και βίαια, όπου τους αρέσει, οι πιθανές συνέπειες θα είναι “περισσότερες αντιπαραθέσεις, περισσότερη πολιτική ρίσκου, περισσότεροι πόλεμοι”, ακόμη και εκτός του Δυτικού Ημισφαιρίου.
Ο Τζέιμς Μονρόε, ο πέμπτος πρόεδρος των ΗΠΑ, πρέπει να στριφογυρίζει για άλλη μια φορά στον τάφο του. Το δόγμα που αργότερα πήρε το όνομά του δεν ήταν μια συνθήκη ή ένας νόμος, αλλά απλώς ένα απόσπασμα από την ομιλία του στο Κογκρέσο το 1823. Σε αυτήν, αναγνώριζε τα παγκόσμια γεγονότα από την προνομιακή θέση της τότε νεαρής και αδύναμης χώρας του.
Αρκετές λατινοαμερικανικές δημοκρατίες είχαν πρόσφατα αποσχιστεί από τις ισπανικές και πορτογαλικές αυτοκρατορίες. Άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, έχοντας νικήσει τον Ναπολέοντα, είχαν σχηματίσει συμμαχίες που φαίνονταν αντιδημοκρατικές και επιθετικές προς την Ουάσιγκτον. Η Μαδρίτη, η Λισαβόνα, το Λονδίνο, το Παρίσι και ακόμη και η Μόσχα φαινόταν να έχουν την τάση να υποτάξουν ή να αποικίσουν εκ νέου τμήματα της Αμερικής.
Έτσι, ο Μονρόε τους είπε να μείνουν μακριά. Η Αμερική, είπε, “δεν πρέπει πλέον να θεωρείται αντικείμενο μελλοντικής αποικιοποίησης από οποιαδήποτε ευρωπαϊκή δύναμη”, επειδή οι ΗΠΑ θα θεωρούσαν την εξωτερική παρέμβαση στη γειτονιά τους “επικίνδυνη για την ειρήνη και την ασφάλειά μας”. Διαφορετικά, πρόσθεσε, οι ΗΠΑ “δεν έχουν παρέμβει και δεν θα παρέμβουν” βόρεια ή νότια των συνόρων τους. Τα συναισθήματά του ήταν αντιιμπεριαλιστικά και αντίθετα με τον παρεμβατισμό.
Αυτή η επιδεξιότητα χάθηκε όσο οι πρόεδροι επικαλούνταν την ομιλία του όπως τους βόλευε. Ο Τζέιμς Πολκ διαστρέβλωσε τη λογική του Μονρόε για να δικαιολογήσει την προσάρτηση της Καλιφόρνιας και του Τέξας, ακόμη και με κόστος τον πόλεμο με το Μεξικό. Ο Τέντι Ρούσβελτ επανερμήνευσε τον Μονρόε ως “ένα ανοιχτό ένταλμα” (“open police warrant”, όρος του Γκράντιν) για να παρέμβει στην περιοχή. Αυτό οδήγησε σε μια μακρά σειρά από κυρίως ατυχή πραξικοπήματα και κατοχές υπό την ηγεσία των Αμερικανών.
Η μεταβαλλόμενη παρακαταθήκη του Μονρόε περιπλέκει επίσης την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ στον υπόλοιπο κόσμο. Όταν ο Γούντροου Ουίλσον συνέλαβε την ιδέα της Κοινωνίας των Εθνών, των Ηνωμένων Εθνών της εποχής, οι Ρεπουμπλικανοί στη Γερουσία μπλόκαραν την ένταξη των ΗΠΑ, εν μέρει επειδή οι κανόνες της Κοινωνίας απαγόρευαν τις μονομερείς παρεμβάσεις σε κυρίαρχα έθνη, με αποτέλεσμα, όπως το έθεσε ο Χένρι Κάμποτ Λοτζ, “να εξαφανιστεί το δόγμα Μονρόε”.
Μέχρι τότε, οι απανταχού εθνικιστές χρησιμοποιούσαν το διαστρεβλωμένο δόγμα Μονρόε για να δικαιολογήσουν την ιμπεριαλιστική τους επιθετικότητα – οι Ιάπωνες στην Ασία, οι Βρετανοί σε πολλά μέρη και οι Γερμανοί στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Ο Αδόλφος Χίτλερ ανέφερε ακόμη το όνομα του Μονρόε στο Mein Kampf και σε μια ομιλία του στο Ράιχσταγκ την παραμονή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: Αν οι ΗΠΑ μπορούσαν να δίνουν διαταγές στην Αμερική, γιατί να μην κάνει το ίδιο η Γερμανία στον Lebensraum (ζωτικό χώρο) της;
Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, το δόγμα αυτό ήρθε σε σύγκρουση με την ουσία της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία πλέον έδινε έμφαση σε μια τάξη βασισμένη σε κανόνες και στη συνεργασία με άλλες χώρες. Το 2013, ο Τζον Κέρι, υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης των Δημοκρατικών, δήλωσε στον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών ότι “η εποχή του δόγματος Μονρόε έχει τελειώσει”, προσθέτοντας, μετά από τα χειροκροτήματα που ξέσπασαν, ότι “το θέμα είναι να βλέπουμε όλες οι χώρες η μία την άλλη ως ίσες”.
Για την κυβέρνηση Τραμπ, όπως επισημαίνει ο Τζέι Σέξτον, το να τρολάρει φιλελεύθερους όπως ο Κέρι είναι φυσικά ένα άλλο πλεονέκτημα για το δόγμα Ντονρόε. Είναι επίσης ένας εύκολος τρόπος για να επιδείξει τη δύναμή του, καθώς οι χώρες αυτής της περιοχής (σε αντίθεση με τη Ρωσία ή την Κίνα, για παράδειγμα) δεν μπορούν να ανταγωνιστούν στρατιωτικά τις ΗΠΑ. “Αν εστιάζεις στην Αμερική και στο America First, ξεκινάς από το δικό σου ημισφαίριο, όπου ζούμε”, λέει ο Μάρκο Ρούμπιο, υπουργός Εξωτερικών και σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Τραμπ.
Ο Ρούμπιο απεικονίζει επίσης τη στρατηγική σύγχυση πίσω από το δόγμα του Τραμπ. Θεωρητικά, η εκστρατεία κατά της Βενεζουέλας είναι ένας πόλεμος κατά των “ναρκοτρομοκρατών” (παρόλο που η Βενεζουέλα δεν παίζει κανένα σημαντικό ρόλο στο εμπόριο φαιντανύλης και έχει μόνο μικρή συμμετοχή στην αγορά κοκαΐνης). Στην πραγματικότητα, το κρυφό κίνητρο για τον Ρούμπιο, γιο Κουβανών μεταναστών που αναδύθηκε στην πολιτική σκηνή ανάμεσα σε Κουβανούς και Βενεζουελάνους μετανάστες στη Φλόριντα, είναι η αλλαγή καθεστώτος στο Καράκας ως σκαλοπάτι για ένα sequel στην Αβάνα. Για τον Τραμπ, ο στόχος μπορεί να είναι η πρόσβαση στο πετρέλαιο της Βενεζουέλας ή απλά να δείξει ότι μπορεί να το κάνει.
Αν ο Τραμπ καταλάβαινε πραγματικά και μιμούνταν τον Μονρόε, θα επικεντρωνόταν στο να κρατήσει την κινεζική επιρροή μακριά από την Αμερική, ένας στόχος που επιτυγχάνεται καλύτερα μέσω της συνεργασίας στο ημισφαίριο του και όχι μέσω εκφοβισμού. Όπως έχουν τα πράγματα, οι ΗΠΑ ακούγονται τώρα γελοίες καθώς διαμαρτύρονται για το γεγονός ότι η Κίνα ρίχνει νερό σε φιλιππινέζικα αλιευτικά σκάφη στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, μια περιοχή που το Πεκίνο θεωρούσε ως δική του επικράτεια πολύ πριν οι ΗΠΑ γίνουν έθνος.
Το “Trump Corollary” δεν είναι παρά η τελευταία φαρσοκωμωδία μιας ασαφούς και ανήθικης αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής που αποσταθεροποιεί τον κόσμο και αυξάνει τις μακροπρόθεσμες πιθανότητες ενός μεγάλου πολέμου. Είναι μια ψευδο-διανοούμενη προσπάθεια να αποσπάσει την προσοχή από την απουσία στρατηγικού οράματος. Αν αυτή η κυβέρνηση είχε κάποιο σεβασμό για τα ιστορικά γεγονότα, θα άφηνε τουλάχιστον τον Τζέιμς Μονρόε έξω από αυτό.