Διολίσθηση προς το θεοκρατικό καθεστώς

Η τάση να θεωρούμε τον Θεό σύμμαχο των κομματικών μας αξιών και στόχων είναι η πηγή κάθε θρησκευτικού φανατισμού.
Reinhold Niebuhr, Αμερικανός θεολόγος
Η βομβιστική επίθεση εναντίον της οικίας του ζωγράφου Γιώργου Γαβριήλ, ως επίσης και ο σάλος που έχει δημιουργηθεί γύρω από τα έργα τέχνης του, κάθε άλλο παρά θυμίζουν την Ευρώπη του 21ου αιώνα. Για την ακρίβεια, θυμίζουν θεοκρατικά καθεστώτα όπως το Ιράν, το Αφγανιστάν, τη Σαουδική Αραβία.
Οποία απογοήτευση όταν διαπιστώνουμε ότι πάρα πολλοί βουλευτές είτε αγνοούν είτε δεν αντιλαμβάνονται ότι το δικαίωμα στη βλασφημία, δηλαδή η περιφρονητική αναφορά ή σάτιρα του Θεού ή Αγίων, θεωρείται ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της ελευθερίας της έκφρασης σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, συμπεριλαμβανομένης της σάτιρας με άρθρα, πίνακες ζωγραφικής κ.λπ. είναι αναμενόμενο σε μια δημοκρατική κοινωνία. Περιλαμβάνει την ελευθερία να κριτικάρει, να αμφισβητεί ή να σατιρίζει κανείς φιλοσοφικές κοσμοθεωρίες και θρησκευτικές δοξασίες χωρίς τον φόβο νομικών κυρώσεων. Επομένως, αυτή η ελευθερία επεκτείνεται σε εκφράσεις που μπορεί να «σοκάρουν, προσβάλλουν ή ενοχλούν» ορισμένα τμήματα του πληθυσμού. Όλα τα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη έχουν καταργήσει ή επανεξετάζουν τους αναχρονιστικούς νόμους περί βλασφημίας, οι οποίοι στο παρελθόν ποινικοποιούσαν τις προσβολές των θρησκευτικών συναισθημάτων. Σύμφωνα με τη Βικιπαίδεια η «βλασφημία τιμωρείται σήμερα ιδίως σε χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία πληθυσμού καθώς και σε χριστιανικές χώρες στην υποσαχάρια Αφρική και στη Λατινική Αμερική, στη Ρωσία, την Ινδία κ.ά. επισύροντας σε ορισμένες εξ αυτών των χωρών και θανατική ποινή».
Έπεται λοιπόν ότι σε μια δημοκρατία υπάρχει ανοικτή συζήτηση για τη θρησκεία. Οι δημοκρατικές κοινωνίες επιτρέπουν, και μάλιστα ενθαρρύνουν την ανοιχτή συζήτηση, την κριτική και την καλλιτεχνική έκφραση, συμπεριλαμβανομένης της σάτιρας και του χιούμορ, σε θέματα που σχετίζονται με τη θρησκεία και τις πεποιθήσεις. Η προσφυγή στην υπερβολή θεωρείται συχνά απαραίτητο μέρος αυτού του δημόσιου διαλόγου. Δεδομένης της ιδεολογίας του ΕΛΑΜ, δεν ξενίζει η απαίτησή του για ποινική δίωξη του Γαβριήλ. Αυτό που απογοητεύει είναι η σύμπλευση των άλλων κομμάτων με το ΕΛΑΜ τα οποία επίσης ζητούν την κεφαλήν του καλλιτέχνη επί πίνακι.
Θα 'θελα όμως να διευκρινίσω ότι ναι μεν η σάτιρα της θρησκείας θεωρείται νόμιμη ως άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης, αλλά αυτό το δικαίωμα δεν είναι απόλυτο. Πράγματι, υπόκειται σε περιορισμούς, κυρίως για την πρόληψη της υποκίνησης μίσους, διακρίσεων ή βίας κατά ατόμων ή συγκεκριμένων ομάδων για θρησκευτικούς λόγους. Τα έργα του Γαβριήλ σε καμιά περίπτωση δεν εμπίπτουν σε αυτές τις κατηγορίες. Υπάρχει μια κρίσιμη διαφορά μεταξύ της βλασφημίας (η οποία στοχεύει ιδέες ή δόγματα) και της ρητορικής μίσους (η οποία στοχεύει άτομα ή ομάδες και υποκινεί διακρίσεις, εχθρότητα ή βία). Τα δημοκρατικά νομικά πλαίσια τείνουν να επικεντρώνονται στον περιορισμό της ρητορικής μίσους για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επιτρέποντας παράλληλα την κριτική της θρησκείας.
Οι βουλευτές που σήμερα ξελαρυγγιάζονται για τα «εκτρώματα» του Γαβριήλ είναι οι ίδιοι που το 2015 έγραφαν σε διάφορα έντυπα «Je suis Charlie» - ένα παγκόσμιο σύνθημα αλληλεγγύης για την ελευθερία του λόγου και την ελευθερία του Τύπου, που υιοθετήθηκε μετά την τρομοκρατική επίθεση εναντίον του γαλλικού σατιρικού περιοδικού Charlie Hebdo στο Παρίσι. Επιβεβαιώνεται ότι η πολιτική συχνά συνεπάγεται το να λες αυτό που ο κόσμος θέλει να ακούσει για να κερδίσεις τις εκλογές, αντί να δεσμεύεσαι για συνεπή δράση. Άρα το «Je suis Charlie» το 2015 ήταν πολιτικά ορθό καθότι αφορούσε μουσουλμάνους τρομοκράτες, αλλά το «Je suis Gabriel» το 2025 είναι καταστροφικό εκλογικά διότι αφορά Ελληνοκύπριους τρομοκράτες και γι’ αυτό δεν προβάλλεται.
Τι να πει κανείς, επίσης, για τις ύβρεις που εκτοξεύτηκαν εναντίον του Γαβριήλ! Γνωρίζουμε ότι οι προσβολές, βρισιές, χυδαίοι χαρακτηρισμοί, υπονοούμενα ή κατηγορίες που στοχεύουν στην υποτίμηση κάποιου είναι χαρακτηριστικό των ακροδεξιών, και όχι βέβαια των συντηρητικών βουλευτών. Δεν περιποιεί τιμή όταν βουλευτής αποκαλεί, από το βήμα της Βουλής παρακαλώ, τον Γιώργο Γαβριήλ «δήθεν καλλιτέχνη». Θα περίμενε κάποιος περισσότερη αβρότητα από τους βουλευτές μας.
Τι συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν μετά απ' αυτό τον κυκεώνα;
1 Η κυπριακή κουλτούρα, όσον αφορά τους νόμους περί βλασφημίας, αγκαλιάζει το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και την υποσαχάρια Αφρική.
2. Οι πολέμιοι του Γαβριήλ αδυνατούν να συμμετάσχουν σε ορθολογικό διάλογο γύρω από τον ρόλο της τέχνης και έχουν την τάση να αποανθρωποποιούν τους μη πιστούς και τους διανοούμενους.
3. Η απόφαση να δημοσιεύονται εικόνες ή σχέδια που προσβάλλουν τις βαθιές πεποιθήσεις κάποιου πρέπει είναι προσωπική υπόθεση. Κάθε άτομο πρέπει να είναι ελεύθερο να λάβει αυτή την απόφαση· ακριβώς γι' αυτό οι νόμοι που απαγορεύουν τη βλασφημία παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η καθολική αρχή που διέπει την ελευθερία της έκφρασης είναι ότι στις λέξεις πρέπει να απαντάται με λέξεις, ποτέ με βία, φυλάκιση ή λογοκρισία. Οι νόμοι που απαγορεύουν τη βλασφημία παραβιάζουν αυτή την αρχή, μπορούν εύκολα να χειραγωγηθούν από την πολιτική εξουσία και φτωχαίνουν μια κοινωνία επιβάλλοντας άκαμπτη συμμόρφωση.
4. Η υπεράσπιση του δικαιώματος του Γαβριήλ (ή οποιουδήποτε καλλιτέχνη) να εκφράζει ό,τι θέλει δεν σημαίνει ότι συμφωνούμε με τις καρικατούρες του π.χ. των ιεραρχών ή ότι είμαστε πρόθυμοι να συμμετάσχουμε στη διάδοσή τους. Σε μια δημοκρατία, το να συμφωνούμε με μια αρχή δεν σημαίνει ότι υποστηρίζουμε την εφαρμογή αυτής της αρχής.
*Οικονομολόγου, κοινωνικού επιστήμονα