Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Νέο Σχέδιο για Προσιτή Στέγαση εν μέσω κρίσης στην ΕΕ

Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο για Προσιτή Στέγαση παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιχειρώντας να δώσει απάντηση σε μια στεγαστική κρίση «χωρίς προηγούμενο», που λαμβάνει πλέον διαστάσεις κοινωνικής έκτακτης ανάγκης σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν, οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 60% στην ΕΕ μεταξύ 2013 και 2024, με ρυθμούς σαφώς υψηλότερους από την αύξηση των εισοδημάτων των νοικοκυριών, ενώ τα μέσα ενοίκια κατέγραψαν άνοδο άνω του 20%. Την ίδια στιγμή, οι επενδύσεις στην προσφορά κατοικιών μειώνονται συστηματικά την τελευταία δεκαετία.
Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η προσφορά δεν έχει συμβαδίσει με τη ζήτηση, εξαιτίας του υψηλού κόστους κατασκευής, της έλλειψης καινοτομίας, των ελλείψεων σε εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και της υπερβολικής γραφειοκρατίας.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Κομισιόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα χρειαστεί περισσότερα από δύο εκατομμύρια κατοικίες ετησίως, έναντι περίπου 1,6 εκατομμυρίων που κατασκευάζονται σήμερα. Αυτό σημαίνει ονομαστική προσθήκη περίπου 650.000 νέων κατοικιών κάθε χρόνο, με το ετήσιο κόστος να υπολογίζεται στα €150 δισ.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, η στεγαστική κρίση πλήττει πλέον όχι μόνο τα χαμηλά εισοδήματα, αλλά και ολοένα περισσότερα νοικοκυριά μεσαίου εισοδήματος. Εργαζόμενοι σε βασικές υπηρεσίες –εκπαιδευτικοί, νοσηλευτές, πυροσβέστες, αστυνομικοί– αδυνατούν να ζήσουν στις κοινότητες που υπηρετούν. Νέοι αναγκάζονται να αναβάλουν σπουδές, εργασία ή οικογένεια, ενώ αυξάνονται οι κίνδυνοι αστεγίας.
Σε πόλεις όπως η Λισαβόνα, όπου το ενοίκιο αντιστοιχεί στο 116% του μέσου μισθού, και η Βαρκελώνη (74%), η κατάσταση θεωρείται πλέον οριακή. Η κρίση πλήττει εντονότερα τις μεγάλες πόλεις και τους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς, όπου οι βραχυπρόθεσμες μισθώσεις απορροφούν έως και το 20% του στεγαστικού αποθέματος. Αντίθετα, αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές αντιμετωπίζουν πτώση τιμών, εγκατάλειψη και δυσκολία πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες.
Το σχέδιο της Επιτροπής περιλαμβάνει ένα πακέτο χρηματοδότησης €43 δισ. για κατασκευή και ανακαίνιση κατοικιών, επιπλέον €10 δισ. ευρώ μέσω InvestEU, τη δημιουργία Πανευρωπαϊκής Πλατφόρμας Επενδύσεων σε συνεργασία με την ΕΤΕπ και εθνικές (αναπτυξιακές) τράπεζες, την τροποποίηση των κανόνων κρατικών ενισχύσεων για ευκολότερη χρηματοδότηση κοινωνικής και προσιτής στέγασης, καθώς και την ανακατεύθυνση πόρων από τα Ταμεία Συνοχής, με €1,5 δισ. ήδη δεσμευμένα. Τα κράτη-μέλη έχουν προθεσμία έως το τέλος του 2025 για να προσαρμόσουν τα εθνικά τους προγράμματα.
Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Προσιτής Στέγασης περιγράφει μια σειρά δράσεων σε τέσσερις πυλώνες, με σκοπό την αντιμετώπιση της στέγασης ως κοινωνικής και οικονομικής πρόκλησης. Κάθε δράση έχει συγκεκριμένες ενέργειες που η Επιτροπή, τα κράτη μέλη, Συμβούλιο, ή άλλοι φορείς καλούνται να φέρουν εις πέρας μέσα σε συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης.
Πυλώνας I: Αύξηση της Προσφοράς Στέγασης
Δράση 1: Ενίσχυση της παραγωγικότητας και καινοτομίας στη βιομηχανία κατασκευών. Η δράση αυτή στοχεύει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του κατασκευαστικού τομέα μέσω καινοτομίας, κυκλικής οικονομίας και ψηφιοποίησης, ώστε να μειωθούν τα κόστη και να αυξηθεί η προσφορά στέγασης. Η Επιτροπή έχει ήδη παρουσιάσει την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για Κατασκευή Στέγασης το τέταρτο τρίμηνο του 2025 και προγραμματίζει νομοσχέδιο για τις υπηρεσίες κατασκευών το τέταρτο τρίμηνο του 2026. Τα κράτη μέλη, από την πλευρά τους, υποστηρίζουν επενδύσεις σε καινοτόμες μεθόδους κατασκευής, υλικά και προγράμματα κατάρτισης.
Δράση 2: Μείωση γραφειοκρατίας για την επιτάχυνση της προσφοράς στέγασης. Στόχος είναι η απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών, όπως οι άδειες και οι κανονισμοί, για να επιταχυνθεί η κατασκευή και ανακαίνιση στέγασης, με έμφαση στην ψηφιοποίηση. Η Επιτροπή θα παρουσιάσει ένα πακέτο απλοποίησης το 2027, το οποίο θα περιλαμβάνει χαρτογράφηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και κατευθύνσεις για τα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη, από την πλευρά τους, απλοποιούν τους τοπικούς κανονισμούς και αυξάνουν την ψηφιακή χωρητικότητα.
Δράση 3: Συνδυασμός προσιτότητας, βιωσιμότητας και ποιότητας στη στέγαση. Η δράση αυτή προωθεί ενεργειακά αποδοτικές, βιώσιμες και ποιοτικές κατοικίες, με έμφαση στην ανακαίνιση και την πρόσβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Επιτροπή θα δημιουργήσει συνεργασίες για καλύτερες κατοικίες το 2026 και θα υποστηρίξει εθνικά σχέδια ανακαίνισης. Τα κράτη μέλη προτεραιοποιούν την ανακαίνιση υπαρχόντων κτιρίων και αποφεύγουν περιττές κατεδαφίσεις.
Πυλώνας II: Κινητοποίηση Επενδύσεων
Δράση 4: Κινητοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων. Η δράση αυτή αφορά τη δημιουργία μιας Πανευρωπαϊκής Πλατφόρμας Επενδύσεων για προσιτή και βιώσιμη στέγαση, με στόχο την προσέλκυση κεφαλαίων και την ανάπτυξη καινοτόμων χρηματοδοτικών μοντέλων. Η Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα δημιουργήσουν την πλατφόρμα το τρίτο τρίμηνο του 2026 και θα κινητοποιήσουν €10 δισ. μέσω του προγράμματος InvestEU μεταξύ 2026 και 2027. Τα κράτη μέλη αξιοποιούν ευρωπαϊκά κονδύλια, όπως το Ταμείο Κοινωνικού Κλίματος, και αναπτύσσουν καινοτόμα χρηματοδοτικά εργαλεία.
Δράση 5: Απλοποίηση της δημόσιας στήριξης για κοινωνική και προσιτή στέγαση, δράση που περιλαμβάνει την αναθεώρηση των κανόνων κρατικής ενίσχυσης, ώστε να διευκολυνθεί η χρηματοδότηση κοινωνικής και προσιτής στέγασης χωρίς προηγούμενη έγκριση από την Επιτροπή. Η Επιτροπή έχει ήδη αναθεωρήσει τους κανόνες το τέταρτο τρίμηνο του 2025, επιτρέποντας στα κράτη μέλη να υποστηρίζουν προγράμματα χωρίς όριο χρηματοδότησης. Τα κράτη μέλη ορίζουν κριτήρια και ομάδες-στόχους για την προσιτή στέγαση.
Πυλώνας III: Άμεση Στήριξη και Μεταρρυθμίσεις
Δράση 6: Αντιμετώπιση βραχυχρόνιων μισθώσεων σε περιοχές με πίεση στη στέγαση, που αφορά τη νομοθετική ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, όπως αυτές μέσω πλατφορμών όπως το Airbnb, σε περιοχές με έλλειψη στέγασης. Η Επιτροπή θα παρουσιάσει νομοσχέδιο ως μέρος του Νόμου για Προσιτή Στέγαση το τέταρτο τρίμηνο του 2026. Τα κράτη μέλη παρακολουθούν τα δεδομένα και αξιολογούν τον αντίκτυπο των βραχυχρόνιων μισθώσεων στην αγορά στέγασης.
Δράση 7: Αντιμετώπιση της κερδοσκοπίας στην αγορά στέγασης, με τη δράση να περιλαμβάνει ανάλυση των τιμών στέγασης και των κερδοσκοπικών πρακτικών, με στόχο την αύξηση της διαφάνειας και την προώθηση μη κερδοσκοπικών μοντέλων στέγασης. Η Επιτροπή θα παρουσιάσει ανάλυση το τέταρτο τρίμηνο του 2026 και θα προωθήσει διαφάνεια στις συναλλαγές ακινήτων. Τα κράτη μέλη υιοθετούν φορολογικά μέτρα και υποστηρίζουν μη κερδοσκοπικούς παρόχους στέγασης.
Δράση 8: Προώθηση δομικών μεταρρυθμίσεων στα κράτη μέλη, δράση που στοχεύει στη στήριξη των κρατών μελών για μεταρρυθμίσεις σε τομείς όπως η φορολογία, η χάραξη γης και η διοικητική απλοποίηση, με στόχο την αύξηση της προσιτότητας. Η Επιτροπή θα ενισχύσει την παρακολούθηση μέσω του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου από το 2026 και θα παρέχει τεχνική βοήθεια. Τα κράτη μέλη υλοποιούν μεταρρυθμίσεις με βάση τα τοπικά δεδομένα και τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις.
Πυλώνας IV: Στήριξη των Πιο Επηρεασμένων Ομάδων
Δράση 9: Στέγαση για νέους και φοιτητές, με σκοπό την κινητοποίηση επενδύσεων για φοιτητική στέγαση και καινοτόμα μοντέλα, όπως η συν-διαβίωση, με στόχο την πρόσβαση των νέων σε προσιτή στέγαση. Η Επιτροπή θα κινητοποιήσει κονδύλια μέσω του προγράμματος InvestEU και θα αξιολογήσει την εφαρμογή ενός σχήματος εγγύησης για τη μείωση της εγγυητικής. Τα κράτη μέλη αναπτύσσουν προγράμματα για νέους και φοιτητές, με έμφαση στην κοινωνική στέγαση.
Δράση 10: Αντιμετώπιση της αστεγίας και στήριξη ευάλωτων νοικοκυριών, προωθώντας λύσεις όπως το “Housing First” για την εξάλειψη της αστεγίας και στήριξη ευάλωτων ομάδων, όπως χαμηλοσυνταξιούχοι και μονογονεϊκές οικογένειες. Η Επιτροπή θα παρουσιάσει σύσταση του Συμβουλίου το 2026 και θα κινητοποιήσει επενδύσεις μέσω της Πανευρωπαϊκής Πλατφόρμας. Τα κράτη μέλη ενισχύουν την κοινωνική στέγαση και τα προγράμματα πρόληψης της αστεγίας.
Τέλος, η Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τη Στέγαση, αφορά τη δημιουργία μιας Πλατφόρμας Συνεργασίας για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών, περιφερειών και τοπικών αρχών. Η Επιτροπή θα διοργανώσει το πρώτο Ευρωπαϊκό Σύνοδο για τη Στέγαση το 2026 και θα ιδρύσει τη Συμμαχία το τρίτο τρίμηνο του 2026. Τα κράτη μέλη και οι περιοχές συμμετέχουν ενεργά στη Συμμαχία και ανταλλάσσουν εμπειρίες.