Η ελευθερία έκφρασης δεν είναι κλειδί που ανοίγει όλες τις πόρτες

Μπορούμε να μιλάμε για τέχνη και ελευθερία έκφρασης με τους συνήθεις όρους, όταν ο δημιουργός δεν διεκδικεί την αισθητική αλλά τον καβγά; Στην υπόθεση Γιώργου Γαβριήλ, το ερώτημα δεν είναι αν επιτρέπεται να σοκάρεις.
Το σοκ είναι παλιό νόμισμα στην τέχνη και μάλιστα φθαρμένο από την πολλή χρήση. Το ερώτημα είναι αν αυτό που πλασάρεται ως τέχνη διαθέτει το στοιχειώδες βάθος, τη δεξιοτεχνία, την ιδέα που να αντέχει χωρίς την ντουντούκα της πρόκλησης.
Η πρόσφατη ιστορία της έκθεσης στην Πάφο δείχνει πόσο εύθραυστο είναι όλο αυτό το οικοδόμημα. Μια έκθεση με τίτλο «Αντισυστημική Τέχνη» άνοιξε και σχεδόν πριν προλάβει να πάρει ανάσα, ακυρώθηκε από την ίδια τη γκαλερί Blue Iris, η οποία επικαλέστηκε την αντίθεση μέρους της κοινωνίας και δήλωσε ότι δεν υπήρχε πρόθεση προσβολής της θρησκείας.
Ο Γ. Γαβριήλ αναφέρθηκε σε απειλές κλπ. Αν υπήρξαν απειλές οφείλει να κατονομάσει αυτούς που τις διατύπωσαν και αυτούς που τις δέχθηκαν. Αν δεν το κάνει θα μιλάμε για ένα ακόμη πυροτέχνημα με σκοπό να δοθεί άλλοθι στον «ηρωισμό» του.
Στο μεταξύ, δημιουργήθηκε μπάχαλο περί όνου σκιάς. Ανακοινώσεις κομμάτων, απειλές, καταγγελίες, και στο επίκεντρο το κολλάζ του Δίπλαρου.
Αν μείνουμε μόνο στη θρησκευτική πτυχή της υπόθεσης, θα χάσουμε το ουσιώδες. Το ουσιώδες είναι η αισθητική, αφού μιλάμε για τέχνη. Υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στη ζωγραφική και στις ζωγραφιές, όπως υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο καυτηριάζω και στο χυδαιολογώ. Όταν η θεματολογία εξαντλείται σε σωματικές λειτουργίες αφόδευσης, σε σκηνές που έχουν περισσότερο σχέση με πρόχειρο αστείο του διαλείμματος παρά με εικαστική πρόταση, τότε η συζήτηση περί «ελευθερίας έκφρασης» γίνεται φερετζές. Και αυτό, όχι επειδή η κοινωνία πρέπει να φοράει ζώνη αγνότητας, αλλά επειδή ο κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να απαιτεί ένα ελάχιστο επίπεδο πολιτισμένης έκφρασης, ειδικά όταν το έργο προβάλλεται σε δημόσιο χώρο και όχι στο προσωπικό ημερολόγιο του καθενός.
Η ελευθερία έκφρασης δεν είναι κλειδί που ανοίγει όλες τις πόρτες χωρίς συνέπειες. Αν ήταν έτσι, τότε θα βαφτίζαμε «παράσταση» το να κυκλοφορεί κάποιος γυμνός στους δρόμους ή το να κάνει ένα ζευγάρι να συνουσιάζεται σε παγκάκι πύραυλο στη Πλατεία Ελευθερίας. Δεν θα το κάναμε και όχι από πουριτανισμό, αλλά επειδή η δημόσια σφαίρα έχει κανόνες, όπως έχει και όρια στοιχειώδους αισθητικής τάξης. Αυτά τα όρια δεν τα φυλάει κανένας εισαγγελέας και είναι λάθος η ποινικοποίηση. Τα φυλάει η ίδια η κοινωνία, οι θεσμοί της, η κριτική, η παιδεία, και η το δικαίωμα να λέμε «αυτό είναι φτηνό» χωρίς να μας κουνάνε το δάχτυλο ότι είμαστε εχθροί της ελευθερίας.
Δεν είμαι υπέρ της ποινικοποίησης, γιατί η ποινή συχνά μετατρέπει τον δημιουργό της πρόκλησης σε μάρτυρα και του δίνει ακριβώς αυτό που ζητά αυτός που προκαλεί, δημοσιότητα και ρόλο. Είμαι όμως κάθετα αντίθετος με την αγιοποίηση του ως ήρωα του αντισυστημισμού, από τους συνήθεις κύκλους που βαφτίζουν «πρόοδο» κάθε προσβολή και «λογοκρισία» κάθε κριτική. Η τέχνη δεν έχει ανάγκη από ιερά εξεταστήρια, αλλά ούτε και από φτηνές κορώνες. Αν κάτι αξίζει να μείνει από αυτή την ιστορία, είναι πως οι άδειοι τενεκέδες πάντα είναι πιο θορυβώδεις από τους γεμάτους.