Η νέα αμερικανική εξωτερική πολιτική

Υπάρχει ένα νέο στοιχείο στην εξωτερική πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ με την νέα του θητεία και αυτό αφορά την παράκαμψη των θεσμικών πλαισίων άσκησής της. Ούτε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ούτε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, ούτε και οι άλλοι θεσμοί που χάραζαν την αμερικανική εξωτερική πολιτική διαδραματίζουν πια τον ρόλο που είχαν στο παρελθόν. Σήμερα η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ χαράζεται και ασκείται εξωθεσμικά μέσα από ένα δίκτυο προσώπων, στενών φίλων του Τραμπ ή συγγενών του που εκφράζουν κατά κανόνα διάφορα συμφέροντα. Γύρω από τον Αμερικανό πρόεδρο υπάρχει ένας συνασπισμός διαφορετικών και πολλές φορές αντιθετικών συμφερόντων και αυτό φαίνεται στις αλλαγή των αποφάσεών του που είναι πολύ συχνές.
Χαρακτηριστικό είναι ότι αυτοί που ασκούν την αμερικανική εξωτερική πολιτική σήμερα προέρχονται από τον κόσμο των επιχειρήσεων και δεν έχουν καμιά σχέση με την παραδοσιακή διπλωματία. Παράδειγμα ο Στιβ Γουίτκοφ που λειτουργεί λίγο σαν ο ανεπίσημος υπουργός των Εξωτερικών του Τραμπ στις διάφορες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ Ουάσινγκτον και Μόσχας αλλά και ως διαπραγματευτής με τον αραβομουσουλμανικό κόσμο και το Ισραήλ, παρακάμπτοντας τον θεσμικό Αμερικανό ΥΠΕΞ.
Δεύτερος σημαντικός παράγοντας άσκησης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής είναι ο ίδιος ο γαμπρός του Τραμπ, ο Τζάρεντ Κούσνερ, που διαδραματίζει ρόλο τόσο στις διαπραγματεύσεις με την Μόσχα για το Ουκρανικό όσο και για τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής. Πρόκειται για έναν επιχειρηματία με μεγάλα συμφέροντα στην περιοχή των χωρών του Κόλπου αλλά και αλλού. Σε μια περίπτωση πήγε στην Άγκυρα και συνάντησε τον ίδιο τον Ερντογάν με τον οποίο είχε συζητήσεις που προετοίμασαν την επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο. Είναι και ο εισηγητής μετατροπής της Γάζας σε ριβιέρα.
Ένας τρίτος προσωπικός φίλος του Τραμπ και του στενού του κύκλου, και αυτός επιχειρηματίας, ο Τομ Μπάρακ απέκτησε επίσημη ιδιότητα με τον διορισμό του ως πρέσβη στην Άγκυρα. Σε αυτόν φαίνεται να έχει ανατεθεί και η ευθύνη για την Συρία και τον Λίβανο ενώ αν κρίνει κανείς από τις τελευταίες δηλώσεις του συζητά με τον Τραμπ και τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό.
Θα μπορούσε να συνεχίσει κανείς και με άλλους έμπιστους ανθρώπους του Τραμπ που έχουν ανάμειξη στην άσκηση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής χωρίς να προέρχονται από τον κόσμο της διπλωματίας.
Χαρακτηριστικό της υποβάθμισης ακόμη και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ είναι το γεγονός ότι ο υπουργός Εξωτερικών Μαρκο Ρούμπιο συναντά πολλές φορές τους ομολόγους του ή και άλλους επίσημους επισκέπτες στις ΗΠΑ στον ίδιο τον Λευκό Οίκο και όχι στην έδρα του υπουργείου του. Αν και ο ρόλος του Ρούμπιο παραμένει σημαντικός δεν είναι λίγοι αυτοί που έχουν παρατηρήσει ότι είναι υποδεέστερος για παράδειγμα αυτού του Στιβ Γουίτκοφ.
Όλα αυτά υπάγονται στη λογική της συναλλακτικής πολιτικής που ακολουθεί ο Τραμπ και που είναι η ίδια με αυτή που ο ίδιος και οι συνεργάτες του είχαν παλιότερα στις επιχειρήσεις τους. Με την έννοια αυτή, όσοι συναντούν τον Αμερικανό πρόεδρο πρέπει να έχουν κάτι να του προσφέρουν. Κάπως έτσι γίνονται συμφωνίες για τα πάντα από τις πολύτιμες γαίες έως και τα κρυπτονομίσματα. Όλες οι χώρες μαθαίνουν τώρα να προσαρμόζονται σε αυτή την εναλλακτική λογική της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Αυτή η πολιτική φαίνεται να έχει υιοθετηθεί και στις σχέσεις Τραμπ-Πούτιν αφού κατά καιρούς γίνεται λόγος για μεγάλες επενδύσεις αμερικανικών επιχειρήσεων στη Ρωσία, ακόμη και για κοινή εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που παρέχει η Αρκτική.
Ο κίνδυνος βέβαια από μια τέτοια πολιτική, είναι η αμερικανική εξωτερική πολιτική αντί να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον να είναι στην υπηρεσία ιδιωτικών συμφερόντων. Και όπου το κράτος χάνει ακόμη και αυτή τη σχετική αυτονομία του απέναντι στα μεγάλα συμφέροντα.
Ακόμη και οι Ευρωπαίοι προσαρμόζονται σε αυτή την πολιτική. Θυμάται κανείς την φωτογραφία τους στον Λευκό Οίκο όπου κάθονταν σαν μαθητούδια στην τάξη και άκουαν τον Τραμπ. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής είναι και η κολακεία που νιώθουν όλοι υποχρεωμένοι να έχουν ως τακτική απέναντι στον Τραμπ.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν υπάρχει τίποτε το δεδομένο στην αμερικανική εξωτερική πολιτική. Γι’ αυτό και οι συχνές εναλλαγές που παρατηρούμε με τις αναρτήσεις του Τραμπ που μπορεί να ανατρέπουν αυτά που είχε αναγγείλει την προηγούμενη μέρα.
Το ερώτημα για την Ελλάδα και την Κύπρο είναι πόσο αντιλαμβάνονται αυτή την εναλλακτική αμερικανική πολιτική και τους κινδύνους της στην Αθήνα και την Λευκωσία όπου φαίνεται να πιστεύουν ότι τίποτε δεν άλλαξε στον τρόπο άσκησης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Αντίθετα στην Άγκυρα οι Τούρκοι πολιτικοί και ειδικά ο Ερντογάν, φαίνονται εξοικειωμένοι με αυτή την πολιτική και την αντιμετωπίζουν ως φυσιολογική αφού την εφάρμοζαν και οι ίδιοι ακόμη και πριν από τον Τραμπ. Το γνωστό ανατολίτικο παζάρι.
Δεν μπορεί να ξέρει κανείς αν ο Τραμπ και οι συνεργάτες του θα ασχοληθούν κάποια στιγμή με τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό, με κάποια ιδιαίτερη παρέμβαση τους. Αλλά αν το κάνουν, στα πλαίσια της εναλλακτικής λογικής τους, θα δούμε πολλά. Είναι προετοιμασμένοι για κάτι τέτοιο στην Αθήνα και την Λευκωσία;
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ
Παρακολουθώ και εγώ τη συζήτηση στον Ιππόδρομο που προκλήθηκε από τους πίνακες του ζωγράφου Γιώργου Γαβριήλ. Το σύστημα τα ενσωματώνει όλα! Και στον Ιππόδρομο τσακώνονται “Βένετοι” και “Πράσινοι”, “σκοταδιστές” και “φωτισμένοι”. Το κάθε έργο τέχνης έχει ιδεολογικό πρόσημο. Το θέμα είναι αν έχει και αισθητικό πρόσημο. Διότι αν δεν το έχει κινδυνεύει να γίνει πρόσκαιρο παίγνιο εκτόνωσης και πολιτικής εκμετάλλευσης. Εννοείται ότι η ελευθερία της έκφρασης είναι αδιαπραγμάτευτη. Αλλά εξίσου αδιαπραγμάτευτη είναι και η ελευθερία του πολίτη να ασκήσει κριτική σε όποιο έργο τέχνης, “τεχνη” με εισαγωγικά, ή τέχνη χωρίς εισαγωγικά. Και σίγουρα δεν είναι δουλειά των πολιτικών κομμάτων να θέλουν να περιορίσουν την ελεύθερη έκφραση, έστω και αν πρόκειται για έργο τέχνης με ιδεολογικό πρόσημο και ενδεχομένως χωρίς αισθητικό πρόσημο.
Καλές γιορτές. Καλά Χριστούγεννα
*Πανεπιστημιακός, Email [email protected]