Οι ηγέτες κάνουν δειλά βήματα, όμως οι πρώην διαπραγματευτές δεν εντυπωσιάστηκαν

Οι δύο ηγέτες έκαναν ένα προσεκτικό βήμα προς τα εμπρός την περασμένη εβδομάδα αλλά έχουν ό,τι χρειάζεται για να κάνουν το γιγαντιαίο βήμα που απαιτείται για την επίλυση του Κυπριακού; Δύο πρώην διαπραγματευτές δίνουν τη δική τους εκτίμηση.
Για πρώτη φορά μετά από πολύ καιρό, οι δύο ηγέτες ενεπλάκησαν σε διαπραγμάτευση την περασμένη Πέμπτη. Όχι τόσο πάνω στις βασικές πτυχές μιας συνολικής διευθέτησης που θα έβαζε τέλος σε 51 χρόνια διαίρεσης όσο σε ένα έγγραφο δύο σελίδων που τα Ηνωμένα Έθνη θα μοίραζαν στα μέσα ενημέρωσης, τα οποία περίμεναν για ώρες έξω, στο κρύο.
Δεν ήταν εύκολο έγγραφο να καταρτιστεί, εξ ου και η μεγάλη καθυστέρηση, δύο ώρες πέραν του προγραμματισμένου χρόνου. Αντικατόπτριζε όμως μια λεπτή ισορροπία, δίνοντας και στις δύο πλευρές κάτι στο οποίο μπορούν να στηριχθούν, καθώς κάνουν πολύ προσεκτικά βήματα για να βγουν από την απομόνωση.
Εμπλοκή αντί ουσίας
Η ανακοίνωση του ΟΗΕ αναφερόταν τόσο στις βασικές πτυχές του Κυπριακού όσο και στην παράλληλη προσπάθεια βελτίωσης του κλίματος στο νησί μέσω Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ). Αναφέρθηκαν ορισμένα ΜΟΕ, χωρίς όμως κάτι το ρηξικέλευθο. Συμφώνησαν να εργαστούν για τα σημεία διέλευσης, να οριστικοποιήσουν το εμπόριο χαλλουμιού και να κατασκευάσουν αγωγούς για άρδευση από τον σταθμό επεξεργασίας λυμάτων στη Μια Μηλιά –έργο που έχει ήδη ξεκινήσει εδώ και έναν μήνα με χρηματοδότηση της ΕΕ. Δεσμεύτηκαν να παραγάγουν απτά αποτελέσματα προς όφελος και των δύο κοινοτήτων, ώστε να διασφαλιστεί η επιτυχία της επόμενης άτυπης συνάντησης 5+1 με τις εγγυήτριες δυνάμεις. Παράλληλα, σημείωσαν ότι τα ΜΟΕ είναι σημαντικά αλλά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη λύση.
Πολιτική ισότητα
Μία πρόταση από την ανακοίνωση ξεχώρισε: «Οι δύο ηγέτες συμφώνησαν ότι ο πραγματικός στόχος είναι η λύση του κυπριακού προβλήματος με πολιτική ισότητα, όπως αυτή περιγράφεται στα Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ».
Η αναφορά στην πολιτική ισότητα άγγιξε την πρώτη από τις τέσσερις προϋποθέσεις που έθεσε ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, Τουφάν Έρχιουρμαν, για τη μεθοδολογία μιας μελλοντικής ειρηνευτικής διαδικασίας. Αν και δεν ικανοποιεί πλήρως την απαίτησή του να συμφωνηθεί εκ των προτέρων σε τι συνίσταται η πολιτική ισότητα πριν την έναρξη συνομιλιών, ο Έρχιουρμαν αναγνώρισε ότι κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.
Όσον αφορά τον Πρόεδρο, Νίκο Χριστοδουλίδη, ήθελε να τονίσει ότι η τελευταία φορά που κοινή δήλωση ηγετών αναφερόταν στα Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας ως βάση λύσης ήταν πριν από πέντε χρόνια. Η σημασία εδώ είναι ότι –μετά από πέντε χρόνια πολιτικής μη διαπραγμάτευσης του Ερσίν Τατάρ– πουθενά στα Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας δεν γίνεται αναφορά σε λύση δύο κρατών.
Αυτοί που παρακολουθούν επισταμένα το Κυπριακό γνωρίζουν ότι το σημείο αναφοράς για την πολιτική ισότητα είναι το Ψήφισμα 716 του Συμβουλίου Ασφαλείας, το οποίο αναγνωρίζει ως βάση λύσης μια δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία (ΔΔΟ) που αποτελείται από δύο πολιτικά ίσες κοινότητες, όπως αυτό ορίζεται από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ στην έκθεσή του της 8ης Μαρτίου 1990:
«Ενώ η πολιτική ισότητα δεν σημαίνει ίση αριθμητική συμμετοχή σε όλους τους κλάδους και τη διοίκηση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται, μεταξύ άλλων, με διάφορους τρόπους: στην απαίτηση το ομοσπονδιακό σύνταγμα του κράτους της Κύπρου να εγκρίνεται ή να τροποποιείται με τη σύμφωνη γνώμη και των δύο κοινοτήτων, στην αποτελεσματική συμμετοχή και των δύο κοινοτήτων σε όλα τα όργανα και τις αποφάσεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης· σε εγγυήσεις ώστε η ομοσπονδιακή κυβέρνηση να μην έχει την εξουσία να λαμβάνει μέτρα εις βάρος των συμφερόντων της μιας κοινότητας και στην ισότητα και τις ίδιες εξουσίες και αρμοδιότητες των δύο ομόσπονδων κρατιδίων».
Χωρίς να αναφερθούν ούτε σε λύση δύο κρατών ούτε ρητά σε ΔΔΟ, χωρίς να ενοχλήσουν κυβερνητικούς εταίρους στη Λευκωσία και χωρίς να φέρουν την Άγκυρα σε δύσκολη θέση, ο Χριστοδουλίδης και ο Έρχιουρμαν δημιούργησαν την περασμένη Πέμπτη έναν χώρο για να προχωρήσουν προσεκτικά, αν το επιθυμούν, για να φτάσουν ακόμα πιο κοντά.
Όμως ο χρόνος δεν είναι με το μέρος τους. Η Κύπρος αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2026 και, ίσως πιο σημαντικό για τον Χριστοδουλίδη, έχει βουλευτικές εκλογές τον Μάιο. Μέχρι το τέλος του έτους, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες –Ευρωπαίος, με σημαντική εμπειρία στο Κυπριακό– θα αποχωρήσει από τα Ηνωμένα Έθνη, καθώς θα επιλεγεί ο διάδοχός του. Στις αρχές του 2028 θα διεξαχθούν προεδρικές εκλογές. Και ούτω καθεξής.
Ο Ειδικός Απεσταλμένος της ΕΕ, Γιοχάνες Χαν, ήταν ιδιαίτερα ευθύς όταν επισκέφθηκε το νησί και συναντήθηκε ξεχωριστά με τους δύο ηγέτες και με την Προσωπική Απεσταλμένη του ΟΗΕ, Μαρία Άνχελα Ολγκίν. Υποδεικνύοντας την ευκαιρία που προκύπτει μετά από μια δύσκολη περίοδο, είπε: «Η ώρα για αποτελέσματα είναι τώρα». Ακόμη πιο ενδιαφέρον, απευθύνθηκε απευθείας στον Πρόεδρο λέγοντας: «Η Ευρώπη βασίζεται πολύ σε εσάς για να οικοδομήσετε μια καλή σχέση με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη, ώστε να ανοίξει ο δρόμος όχι μόνο για την επανέναρξη (των συνομιλιών) αλλά και για μια τελική θετική λύση».
Αν οι ηγέτες χάσουν αυτό το τρένο, είναι πραγματικά δύσκολο να φανταστεί κανείς ποιο μέσο μεταφοράς θα φτάσει στον σταθμό στη συνέχεια –και πότε.
Τι ακολουθεί;
Το θετικό από την τελευταία συνάντηση ήταν η πρόταση για την πολιτική ισότητα βάσει των Ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ωστόσο, το γεγονός ότι οι δύο δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν ούτε σε ένα συγκεκριμένο και ολοκληρωμένο ΜΟΕ, παρά τη θετική αλλαγή στο κλίμα, δείχνει ότι ο δρόμος είναι μακρύς. Το έχουμε ξαναζήσει αυτό, πολλές φορές.
Κάθε ηγέτης πρέπει να αποδείξει ότι είναι σοβαρός και ικανός να αλλάξει το λεγόμενο στάτους κβο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η διεθνής κοινότητα τούς έχει δώσει χώρο να το πράξουν, κρατώντας παράλληλα αναμμένη τη φλόγα τα τελευταία οκτώ χρόνια μετά το Κραν Μοντανά.
Ο Έρχιουρμαν πρέπει να κινηθεί σε τεντωμένο σχοινί, προωθώντας την ομοσπονδιακή του ατζέντα και ταυτόχρονα κρατώντας την Τουρκία στο πλευρό του. Για αυτό και η έντονη επιμονή του στην υιοθέτηση και καταγραφή μιας μεθοδολογίας, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι μελλοντικές συνομιλίες δεν θα διεξαχθούν μάταια. Την ίδια ώρα, ο Χριστοδουλίδης πρέπει να δείξει ότι το να έχει τον Τατάρ ως συνομιλητή επί πέντε χρόνια δεν ήταν ένα «εύκολο άλλοθι» αλλά ένα πραγματικό εμπόδιο.
Και οι δύο πλευρές χρειάζεται να δείξουν καλή θέληση και καλή πίστη στη συνέχεια, όχι απαραίτητα με βιασύνη αλλά χωρίς να περιμένουν τον Γκοντό.
Ναμί-Μαυρογιάννης
Οι πρώην διαπραγματευτές δεν εντυπωσιάστηκαν
Η αγγλική ιστοσελίδα του «Πολίτη», «Politis to the Point» μίλησε με δύο πρώην διαπραγματευτές και «αντιπάλους» με πλούσια εμπειρία στις λεπτές ισορροπίες μιας διαπραγματευτικής διαδικασίας που έχει δει πολλούς διπλωμάτες να «πέφτουν στο βάραθρο» προσπαθώντας να την ολοκληρώσουν.
Ο πρώην διαπραγματευτής επί Μεχμέτ Αλί Ταλάτ και Μουσταφά Ακιντζί, Οζντίλ Ναμί, υποστήριξε ότι το θεμελιώδες πρόβλημα μεταξύ των δύο πλευρών, που εμποδίζει ουσιαστικές συνομιλίες, είναι ότι ο Χριστοδουλίδης θέλει να περάσει απευθείας σε συνομιλίες επί της ουσίας, ενώ ο Έρχιουρμαν θεωρεί ότι πρέπει πρώτα να συμφωνηθεί μια νέα διαδικασία.
«Φαίνεται ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά είναι εξαιρετικά απρόθυμη να επικεντρωθεί στον σχεδιασμό της διαδικασίας, και ο κ. Έρχιουρμαν είναι εξαιρετικά απρόθυμος να πει οτιδήποτε για την ουσία χωρίς να δει αυτόν τον νέο σχεδιασμό».
Ο Ναμί πρόσθεσε: «Αυτό καθιστά αυτές τις συναντήσεις άκαρπες, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η κοινή δήλωση ήταν αρκετά αδύναμη. Η αναφορά στην πολιτική ισότητα, όπως έχει διατυπωθεί στα προηγούμενα Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, σημαίνει ότι βρισκόμαστε ακόμη στο σημείο μηδέν».
Υποστήριξε ότι η πολιτική ισότητα, όπως ορίζεται στα ψηφίσματα του ΟΗΕ, δεν αμφισβητείται από κανέναν. Οι πλευρές έχουν προχωρήσει πολύ πέρα από αυτό στον καθορισμό της έννοιας, στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στο Κραν Μοντανά. Ο Ναμί είπε ότι μέχρι να επιλυθεί η θεμελιώδης διαφορά για τον σχεδιασμό της διαδικασίας και να δημιουργηθεί μια κοινή πορεία προς μια συνολική διευθέτηση, οι δύο ηγέτες δεν θα σημειώσουν πρόοδο ούτε σε ΜΟΕ. «Παρά την ανακοίνωση του ΟΗΕ, δεν βλέπω ένα πολύ φωτεινό, αισιόδοξο μέλλον», είπε.
Ο πρώην διαπραγματευτής επί Νίκου Αναστασιάδη, Ανδρέας Μαυρογιάννης, συμφώνησε ότι η δήλωση δεν περιείχε πολλή ουσία. Προειδοποίησε ότι οι ηγέτες δεν θα πρέπει να σπαταλούν την ενέργειά τους στα ΜΟΕ σε αυτές τις συναντήσεις, ειδικά αν τα προσεγγίζουν με λογική μηδενικού αθροίσματος, ανταλλάσσοντας το ένα με το άλλο. Αναγνώρισε κάποια πρόοδο σε σύγκριση με προηγούμενες συναντήσεις με τον Τατάρ αλλά ταυτόχρονα «δεν προέκυψε τίποτα πραγματικά σημαντικό» από την τελευταία συνάντηση. Ακόμη και η αναφορά στη ΔΔΟ ήταν έμμεση, υποστήριξε.
Αποτελεσματική συμμετοχή
Η πρώτη πρόταση του Έρχιουρμαν για τη μεθοδολογία είναι η επιβεβαίωση της πολιτικής ισότητας εξαρχής, ώστε να μην χαθεί χρόνος όταν ξεκινήσουν οι ουσιαστικές διαπραγματεύσεις. Το πραγματικό πρόβλημα στις διαπραγματεύσεις για την πολιτική ισότητα είναι η έννοια της αποτελεσματικής συμμετοχής των Τουρκοκυπρίων στη διακυβέρνηση, είπε ο Μαυρογιάννης. Σημαίνει μία «θετική ψήφο» σε όλες τις αποφάσεις ή σε περιορισμένο αριθμό;
Αυτό δεν είχε συμφωνηθεί πλήρως στο Κραν Μοντανά, είπε. Ωστόσο, αυτό που είχε συμφωνηθεί και κατατεθεί γραπτώς από την ελληνοκυπριακή πλευρά στις 5 Ιουλίου 2017 ήταν η αποδοχή εκ περιτροπής Προεδρίας, υπό δύο όρους: ότι οι Τουρκοκύπριοι θα αποδέχονταν τη διασταυρούμενη ψήφο (κάτι που, σύμφωνα με τον Μαυρογιάννη, έκαναν) και μια εξαετή εκ περιτροπής Προεδρία, δύο ετών για κάθε κοινότητα, ξεκινώντας με Ελληνοκύπριο Πρόεδρο.
Η ελληνοκυπριακή πλευρά ζήτησε επίσης ο Πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος να κατέρχονται με κοινό ψηφοδέλτιο αλλά ο Ακιντζί δεν το αποδέχθηκε και ο Αναστασιάδης συμφώνησε να αποσύρει την απαίτηση. Τα δύο εκκρεμή ζητήματα για την πολιτική ισότητα, είπε ο Μαυρογιάννης, επιλύθηκαν και τα δύο με προφορική συμφωνία κατά την τριμερή συνάντηση Αναστασιάδη, Ακιντζί και Γκουτέρες στο Βερολίνο στις 25 Νοεμβρίου 2019.
Αν ο Πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε μια κοινή απόφαση, το ζήτημα παραπέμπεται σε μηχανισμό επίλυσης αδιεξόδου. Θετική ψήφος απαιτείται στις συλλογικές αποφάσεις, όχι σε όλα τα ζητήματα αλλά σε εκείνα όπου υπάρχει θεμελιώδες συμφέρον οποιασδήποτε κοινότητας –υπό την προϋπόθεση ότι οι δύο πλευρές συμφωνούν εκ των προτέρων για το τι συνιστά θεμελιώδες συμφέρον. Ο Μαυρογιάννης υποστήριξε ότι, αν οι πλευρές μείνουν σε όσα είχαν προηγουμένως συμφωνηθεί, το αίτημα του Έρχιουρμαν είναι ουσιαστικά ήδη αποδεκτό. Ο Ναμί συμφώνησε ότι το σημείο αυτό δεν είναι ανυπέρβλητο.
Επαναβεβαίωση προηγούμενων
Το δεύτερο σημείο στη λίστα μεθοδολογίας επίσης δεν αποτελεί κόκκινη γραμμή. Ο Ναμί σημείωσε ότι η έκκληση του Χριστοδουλίδη να ξεκινήσουν οι συνομιλίες από το σημείο που διακόπηκαν το 2017 ανταποκρίνεται εν μέρει σε αυτό το κριτήριο, αν και πιστεύει ότι χρειάζεται διευκρίνιση, καθώς ορισμένες δηλώσεις εισήγαγαν αμφιβολίες, όπως το τι αντιλαμβάνεται η ελληνοκυπριακή πλευρά ως «Πλαίσιο Γκουτέρες».
Ο Μαυρογιάννης συμφώνησε ότι δεν υπάρχουν θεμελιώδεις αντιφάσεις στην κατανόηση των «προηγούμενων συγκλίσεων» από τις δύο πλευρές.
«Και για τις δύο πλευρές είναι πολύ ξεκάθαρο πού σταματήσαμε. Μπορεί να γίνει ζήτημα μόνο αν κάποιος υπαναχωρήσει από αυτό», είπε, σημειώνοντας ότι ο Χριστοδουλίδης στο παρελθόν έχει εκφράσει αμφιβολίες για ορισμένα από τα έξι σημεία του Πλαισίου Γκουτέρες.
Ο πρώην Ελληνοκύπριος διαπραγματευτής είπε ότι αν και οι δύο πλευρές αποδεχθούν όσα έχουν καταθέσει στο παρελθόν, συμπεριλαμβανομένης της προφορικής συμφωνίας του Ακιντζί το 2019, τότε και αυτό το σημείο είναι υπερβάσιμο.
Χρονοδιάγραμμα
Και οι δύο διαπραγματευτές συμφώνησαν ότι ο καθορισμός χρονοδιαγράμματος –το τρίτο σημείο στη λίστα του Έρχιουρμαν– δεν αποτελεί πραγματικό πρόβλημα. «Δεν θα έπρεπε να είναι πρόβλημα, αρκεί να είναι γραπτώς, ξεκάθαρα», είπε ο Ναμί. «Κανείς δεν ζητά ανοιχτού τέλους διαπραγματεύσεις», είπε ο Μαυρογιάννης.
Το δύσκολο σημείο
Η τελική και πιο απαιτητική πρόταση μεθοδολογίας που έθεσε ο Τουρκοκύπριος ηγέτης είναι να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξει επιστροφή στο «στάτους κβο» αν αποτύχουν οι συνομιλίες, ιδίως αν θεωρηθεί ότι υπεύθυνοι είναι οι Ελληνοκύπριοι. Ο Ναμί υποστηρίζει ότι οι Τουρκοκύπριοι έχουν το ηθικό πλεονέκτημα σε αυτό. «Ο κ. Έρχιουρμαν λέει τι θα συμβεί σε εμάς αν οι Ελληνοκύπριοι μάς απορρίψουν για άλλη μια φορά. […] Μου φαίνεται παράξενο που ο κ. Χριστοδουλίδης αρνείται να το συζητήσει, το απορρίπτει κατηγορηματικά». Εδώ ο πρώην συνομιλητής του διαφωνεί. «Δεν μπορούμε ποτέ να αποδεχθούμε να υπογράψουμε όρους διαζυγίου πριν από τον γάμο», είπε ο Μαυρογιάννης.
Οι Τουρκοκύπριοι μπορούν να δηλώσουν από την αρχή τη δική τους θέση για το τι θέλουν αν αποτύχουν οι συνομιλίες αλλά δεν μπορούν να ζητήσουν από τους Ελληνοκύπριους να τους αναγνωρίσουν σε μια τέτοια περίπτωση. «Αν μας ζητούν να λάβουμε μέτρα ώστε τελικά να έχουν όσα τους υποσχέθηκε η ΕΕ, όπως το απευθείας εμπόριο, τότε εντάξει. Αλλά όχι να φτάνουμε στο σημείο να λένε "θα με αναγνωρίσεις"», είπε.
Ο Μαυρογιάννης είπε ότι το απευθείας εμπόριο είναι ένα εφικτό μέτρο που θα μπορούσε να προωθηθεί σε μια τέτοια περίπτωση, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρχουν οι αναγκαίες δικλίδες ασφαλείας ώστε να μην προβάλλεται μια ξεχωριστή οντότητα. «Γιατί όχι; Δημιουργεί καλύτερες συνθήκες για λύση», είπε.
Υποστήριξε ότι η προσπάθεια τιμωρίας της άλλης πλευράς με μικροπολιτικές κινήσεις δεν λειτουργεί. Η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν θα πρέπει να επιδιώκει να δυσκολεύει τη ζωή στα οδοφράγματα ή να θέτει εμπόδια στο εμπόριο της Πράσινης Γραμμής. «Πρέπει να είμαστε πολύ γενναιόδωροι σε αυτό, γιατί βοηθά πάρα πολύ, πάντα με πλήρη σεβασμό στους κανόνες και τους κανονισμούς της ΕΕ», είπε ο Μαυρογιάννης.
Πολιτική βούληση
Ερωτηθείς αν υπάρχει η βούληση να φτάσουν μέχρι το τέλος, ο Μαυρογιάννης είπε: «Με τη σημερινή κυβέρνηση και τη συγκεκριμένη διάταξη ισχύος, νιώθεις κάποιες φορές ότι δεν υπάρχει η πολιτική βούληση. Μπορεί να κάνω λάθος. Ελπίζω να υπάρχει αλλά δεν το βλέπω». Όταν ρωτήθηκε αν ο Έρχιουρμαν έχει τη στήριξη της Άγκυρας, ο Ναμί απάντησε: «Η εσωτερική πολιτική κατάσταση στην Τουρκία καθιστά δύσκολο να μιλά κανείς ανοιχτά για ΔΔΟ, για αυτό είναι προσεκτικός. Όμως, σε κάποιον βαθμό, ο κ. Έρχιουρμαν έχει κάνει τον απαραίτητο συντονισμό και προχωρεί μπροστά. Ελπίζω να έχει απέναντί του έναν συνομιλητή πρόθυμο να εμπλακεί σοβαρά και να ολοκληρώσει τη δουλειά».