Ο νέος υπουργός έχει να παλέψει με το τέρας της διαφθοράς

Του Πατριάρχη
Οι Κεντρικές Φυλακές έχουν καταντήσει ένας χώρος όπου η ευθύνη κάνει επισκέψεις και δεν κάνει βάρδιες. Τα τελευταία χρόνια, κάθε τόσο βρισκόμαστε σε ένα νέο επεισόδιο, μια νέα καταγγελία, ένα νέο έγκλημα που μας υπενθυμίζουν ότι εκεί μέσα ζούνε άνθρωποι και ότι την ευθύνη για την ζωή τους την έχει το κράτος. Αν θέλουμε να αντιμετωπίζουμε τις Φυλακές σαν αποθήκη περιθωριακών, τότε θα βρισκόμαστε συχνά μπροστά σε νέες δυσάρεστες εκπλήξεις.
Μετά από κάθε συμβάν (υπαρκτό ή ανύπαρκτο), πιάνει δουλειά η μηχανή της ρουτίνας και φράσεις όπως, «μηδενική ανοχή», «μαχαίρι στο κόκαλο», «έκθεση γεγονότων», σερβίρονται σαν παυσίπονο, για να μην θεραπευτεί η αιτία της κακοδαιμονίας. Και αυτό μέχρι να προκύψει κάτι άλλο.
Γι’ αυτό και ο διορισμός του Κώστα Φυτιρή στο Υπουργείο Δικαιοσύνης δεν αξιολογείται με το αν είναι πολιτικά συμπαθής ή αντιπαθής σε κάποιους, αλλά με το αν θα αντέξει να κοιτάξει κατάματα ένα σύστημα που έχει μάθει να επιβιώνει ακριβώς επειδή δεν αλλάζει.
Υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη καχυποψία, όχι αδικαιολόγητη, ότι στις Φυλακές και γύρω από αυτές, έχει στηθεί ένα πλέγμα ανοχής, μικρών και μεγάλων εξυπηρετήσεων, σιωπών που ανταλλάσσονται, ιεραρχιών που μεταφέρονται από τον έξω κόσμο μέσα στα κελιά. Όταν ακούς, ξανά και ξανά, για προνόμια «ισχυρών» κρατουμένων, για παράνομη διακίνηση κινητών τηλεφώνων και ναρκωτικών, για πειθαρχία που επιβάλλεται από λάθος ανθρώπους, δεν χρειάζεσαι πλούσια φαντασία για να καταλάβεις ότι κάτι σάπιο κυραρχεί στο παρασκήνιο. Και όταν αυτό το παρασκήνιο ακουμπά την Αστυνομία, την πολιτική και το οργανωμένο έγκλημα, κανένας υπουργός δεν έχει την πολυτέλεια να περιοριστεί σε ρητορική τύπου «μηδενικής ανοχής». Η κοινωνία έχει ακούσει πολλές φορές τέτοιες φράσεις και πλέον προκαλούν απλώς μειδίαμα.
Το πρώτο θετικό δείγμα από τον Κ. Φυτιρή, δεν ήταν μια πολιτική δήλωση κλισέ, αλλά η επιλογή της επιτόπιας παρουσίας του στις Φυλακές, και όχι για εθιμοτυπική επίσκεψη για να επιθεωρήσει κάποιο άγημα φρεσκοσιδερωμένων δεσμοφυλάκων. Δεν περίμενε να του φέρουν ένα χαρτί κάποιας «έκθεσης γεγονότων» που θα φιλτράρει τις γωνίες, δεν κρύφτηκε πίσω από διαδικασίες που συχνά λειτουργούν ως ασφαλές καταφύγιο για όσους δεν θέλουν να συγκρουστούν και να μην κάνουν τίποτα. Πήγε, άκουσε, είδε, κράτησε σημειώσεις, προσπάθησε να σχηματίσει προσωπική εικόνα. Αυτό δεν είναι λύση, είναι όμως προϋπόθεση λύσης. Διότι στις Φυλακές το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη πληροφοριών, είναι η διάθεση να τις αντιμετωπίσεις με καχυποψία και να αντιληφθείς ποιοι θέλουν να χειραγωγήσουν.
Από εδώ και πέρα αρχίζει το πραγματικό στοίχημα, αυτό που κρίνει αν ένας υπουργός θα γεμίσει την καρέκλα ή θα καταγραφεί ως ακόμη ένας που πέρασε.
Οι πρώτες κινήσεις του πρέπει να δώσουν στίγμα, καθαρό και πρακτικό. Εκτός από την επίσημη ενημέρωση, υπάρχει και αυτή που λαμβάνει ένας υπουργός από τον κόσμο που μιλάει, από τα δημοσιεύματα, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από τις επιστολές και τις καταγγελίες που στοιβάζονται στο γραφείο του.. Η συνεχής εναλλαγή αξιωματικών της Αστυνομίας ως αναπληρωτών διευθυντών αποδείχθηκε απλώς μια οργανωτική ιδιοτροπία και θεσμική ομολογία αδυναμίας. Δημιουργεί προσωρινότητα, άρα και δισταγμό. Ο προσωρινός δεν σπάει αυγά, προσέχει να μη λερωθεί, κοιτάζει να περάσει τον χρόνο του χωρίς ζημιές. Κι έτσι οι ζημιές μεταφέρονται στους κρατούμενους, στο προσωπικό που προσπαθεί να κάνει σωστά τη δουλειά του, και τελικά στο κύρος του κράτους. Όταν τελικά επιλέγονται μπαλώματα ως λύσεις ανάγκης, όπως η τοποθέτηση της τελευταίας αναπληρώτριας διευθύντριας, ενώ εκκρεμούν εναντίον της δεκάδες καταγγελίες, που αγγίζουν ακόμα και ποινικές ευθύνες, τα πράγματα γίνονται επικίνδυνα.
Αν ο Κ. Φυτιρής θέλει να αποδείξει ότι δεν ήρθε για να ανακυκλώσει τη διαχείριση της κρίσης, πρέπει να βάλει τέλος στο καθεστώς του «προσωρινού διευθυντή», να απαιτήσει σταθερή διοίκηση με ευθύνη και διάρκεια, με αξιολόγηση και λογοδοσία. Όχι διοίκηση που αλλάζει τόσο συχνά ώστε αλλάζει μόνο την διαρρύθμιση του γραφείου.
Το δεύτερο πεδίο είναι η διαφάνεια και η πειθαρχία, όχι ως σύνθημα αλλά ως μηχανισμός. Από τη στιγμή που υπάρχουν ενδείξεις διαφθοράς, συγκάλυψης ή συνεργασίας με κρατούμενους, χρειάζεται έρευνα με δόντια και ανεξαρτησία, όχι μια διαδικασία που θα καταλήξει σε μια «εσωτερική διαπίστωση» χωρίς συνέπειες.
Οι Φυλακές είναι κλειστός κόσμος και ο κλειστός κόσμος γεννά εύκολα σιωπές. Όταν η σιωπή γίνεται κανόνας, τότε ο νόμος μπαίνει σε δεύτερη μοίρα και στη θέση του αναπτύσσεται μια άτυπη εξουσία. Ο υπουργός οφείλει να τη σπάσει, ακόμη κι αν κάποιοι θα τον κοιτάξουν με το βλέμμα που κρατούν για όσους «δεν ξέρουν πώς γίνονται αυτά τα πράγματα».
Το τρίτο πεδίο είναι η ασφάλεια με τρόπο σύγχρονο και θεσμικό. Όχι με φωνές, όχι με πρόχειρα μέτρα που θα φωτογραφίζουν αποφασιστικότητα για δύο ημέρες και μετά θα ξεφουσκώνουν. Η ασφάλεια είναι διαδικασία, εκπαίδευση, έλεγχος, τεχνολογικά εργαλεία, καθαροί κανόνες και αυστηρή τήρηση τους. Και κυρίως είναι ηθικό προσωπικού. Ένας δεσμοφύλακας που νιώθει ότι το κράτος τον αφήνει μόνο, είναι πιο ευάλωτος σε πιέσεις, σε απειλές και σε «συναλλαγές». Όταν το κράτος δείχνει ότι βλέπει, προστατεύει και τιμωρεί, τότε μειώνει δραστικά το χώρο που αναπνέουν οι παρασκηνιακές διαδρομές.
Κανείς σοβαρός άνθρωπος δεν περιμένει θαύματα σε λίγες μέρες. Περιμένει όμως μια ξεκάθαρη γραμμή, ώστε όσοι κινούν τα νήματα να αντιληφθούν ότι το υπουργικό γραφείο δεν είναι παράρτημα της βιομηχανίας «Ωχ αδελφέ ltd».
Αν ο K. Φυτιρής επιλέξει τη σύγκρουση με τη νοσηρή κανονικότητα, θα κερδίσει χρόνο και εμπιστοσύνη. Αν επιλέξει τη διαχείριση, οι Φυλακές θα συνεχίσουν να παράγουν κρίσεις με την ίδια ακρίβεια που το ρολόι κάνει κύκλους 12 ωρών. Τότε, το πρόβλημα δεν θα είναι μόνο μέσα στους τοίχους των κελιών, θα είναι η εικόνα μιας ευρωπαϊκής χώρας που δεν μπορεί να επιβάλει τάξη ούτε εκεί όπου έχει το απόλυτο θεσμικό πάνω χέρι.