Ποιος φοβάται τον Φραντς Κάφκα;

Είναι όλα τα μυθιστορήματα για όλες τις ηλικίες; Όπως κανείς λογικός δεν θα έδινε Καμύ σε ένα δωδεκάχρονο (πραγματική ιστορία), έτσι δεν θα έπρεπε να προτείνει Κάφκα σε έναν άνθρωπο που δεν κουβαλά πολλές δεκαετίες στην πλάτη του.
Δεν παραδοξολογώ, εξηγούμαι:
When I was young, που τραγουδούσε κι ο Eric Burdon, στο δικό μου λύκειο διαβάζαμε λογοτεχνία δέκα παιδιά στα πεντακόσια, οι σαιξπηρικοί happy few, τουλάχιστον έτσι ήθελα να πιστεύω.
Πάνω κάτω ήταν η ίδια εποχή που αμέτρητα post punk συγκροτήματα χρησιμοποιούσαν βιβλιοφιλικές αναφορές (όπως οι Σκωτσέζοι Josef K από τον ήρωα της Δίκης). Ακόμα και η teen-pop αστέρας Kylie Minogue φωτογραφιζόταν να διαβάζει Έρμαν Έσσε (εικάζω μάλιστα, λόγω της εξέλιξής της, ότι το έκανε όντως).
Πέρα όμως από τις επιχρωματισμένες συγκινήσεις για τους καιρούς που έφυγαν, η αλήθεια είναι ότι ο Κάφκα με είχε βασανίσει. Πρώτα η Δίκη, ένα εφηβικό καλοκαίρι με καύσωνα στην Καλλιθέα, που την τελείωσα μεν, αλλά με άφησε παραλυμένο και κενό. Αργότερα, στο πανεπιστήμιο, ο Πύργος και η Αμερική, έριξα λευκή πετσέτα πριν από την εκατοστή σελίδα.
Τίποτα δεν βοήθησε, οι θεατρικές διασκευές (όπως μια απλοϊκή Δίκη από την Πέπη Οικονομοπούλου), οι κινηματογραφικές, από τον Όρσον Γουέλς στον Χάνεκε (οι σκηνοθέτες πετύχαιναν, τα λογοτεχνικά έργα υποσκελίζονταν), οι πνευματώδεις σημάνσεις του Κούντερα για το κρυμμένο χιούμορ του Τσέχου, οι υποτιθέμενα ριζοσπαστικοί (και εντέλει ανόητοι) ερμηνευτικοί γρίφοι των Ντελέζ και Γκουατταρί (εύστοχα τους γελοιοποιεί ο Robert Scruton στο Τρελοί, τσαρλατάνοι, ταραχοποιοί). Μόνο η Μεταμόρφωση μου είχε φανεί βατή.
Την είχαν διαβάσει πολλοί και λειτουργούσε έτσι και ως κοινή αναφορά. Η βασική εικόνα δεχόταν εύκολα όποιο αλληγορικό νόημα βιαζόμασταν να της προσδώσουμε (βοηθούσε πιθανώς ότι στα δοξασμένα 80’s η Μύγα του Κρόνενμπεργκ είχε στοιχειώσει το συλλογικό ασυνείδητο).
Όταν όμως το φετινό καλοκαίρι είδα τη γενικά διαβαστερή δεκαοκτάχρονη κόρη μου, που ευχαριστιέται δύσκολους συγγραφείς όπως ο Μπόρχες (ο οποίος όταν εισβάλει στο σπίτι εγώ κάνω ότι κοιμάμαι), να παρατάει τη Δίκη αμαχητί (με τη λογική ότι δεν της φαινόταν να οδηγεί πουθενά), μπήκα στα αίματα να αναμετρηθώ με τον Κάφκα από την αρχή.
Η βασική εργογραφία του μου πήρε έξι μήνες, αλλά, αυτή τη φορά, για να παραφράσω τον Morrissey, the pleasure and the privilege was mine.
Μα, θα διαμαρτυρηθεί ο παλιός μου αναγνώστης/ εαυτός, στο καφκικό σύμπαν δεν συμβαίνει τίποτα, δεν υπάρχει δραματική εξέλιξη. Η δομή είναι επεισοδιακή, χαρακτήρες εμφανίζονται μια φορά, φαίνεται ότι θα παίξουν ρόλο, και μετά αποσύρονται αθόρυβα.
Όχι μόνο δεν υπάρχει ρεαλιστική συνέπεια, αλλά ούτε ψυχολογική. Χωρίς να αναδεικνύονται τα κίνητρα και οι σκοποί τους, τα πρόσωπα δείχνουν μονοδιάστατα, φασματικά, σωστές καρικατούρες. Υπάρχει συνοχή στην ατμόσφαιρα, αλλά το φιλοσοφικό όραμα είναι ασαφές.
Σε αυτό το σημείο οι μπράβοι του παρόντος αρπάζουν το μικρόφωνο από τον αιθεροβάμονα νεανία που ήμουν. Στο βήμα ανεβαίνει και παίρνει τον λόγο η ώριμη (μέχρι επόμενης αναθεωρήσεως) εκδοχή μου: Το σκηνικό και η δράση στις ιστορίες του Κάφκα είναι θραύσματα που έχουν μεταφερθεί με λέξεις από τη διάσταση των ονείρων στο χαρτί.
Κυριαρχεί το νομιμοποιημένο παράλογο, τρομακτικό ως κανονικότητα. Οποιαδήποτε απόπειρα αντίστασης φέρνει τον ανίδεο παραβάτη αντιμέτωπο με πολλαπλά τείχη από ρητές και ακατανόμαστες πειθαρχικές απειλές.
Οι πρωταγωνιστές ήρωες δεν είναι καλύτεροι από οποιονδήποτε άλλον, φαίνεται απλώς να τους έλαχε ο κλήρος του ρόλου τους. Το μυαλό τους εξυφαίνει συνεχώς μάταια σχέδια απελευθέρωσης, ενώ το σώμα τους είναι έρμαιο μιας αδιανόητης κούρασης που δεν μειώνεται από απανωτές ενορμήσεις υπνηλίας και σεξουαλικής πείνας σαν παγωμένες ριπές.
Μας μεταφέρουν δηλαδή, με επιστημονικά εφιαλτική ακρίβεια, την αίσθηση της ζωής όπως είναι, στον μακρύ δρόμο της ενηλικίωσης, για όσους έχουν απογυμνώσει (δίχως να το είχαν ζητήσει) τις δικές τους ψευδαισθήσεις περί ενός πλήρους σχεδίου αυτοπραγμάτωσης.
Εν συντομία, ο τίτλος που ήθελα να δώσω στο κείμενο ήταν Kafka is a Bitch, αλλά είπα να δείξω χαρακτήρα.
Ελεύθερα, 28/12/2025