Πολιτική ισότητα, ΟΗΕ και δύσκολες ισορροπίες καθορίζουν την επόμενη φάση στο Κυπριακό

Του
Μιχάλη Μιχαήλ
Η πρόσφατη συνάντηση των δύο ηγετών υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών μπορεί να μην παρήγαγε θεαματικά ή άμεσα αποτελέσματα, ωστόσο αποτελεί μια ουσιαστική πολιτική εξέλιξη με σημαντικές προεκτάσεις για τη μελλοντική πορεία του Κυπριακού. Η αξία της δεν βρίσκεται τόσο σε όσα ειπώθηκαν δημόσια, όσο σε όσα επανέρχονται σιωπηρά στο τραπέζι των συνομιλιών και αφορούν το πλαίσιο της λύσης.
Η τ/κ πλευρά επανέρχεται στο συμφωνημένο πλαίσιο
Παρά τις προσεκτικές διατυπώσεις και την αποφυγή ρητής αναφοράς σε συγκεκριμένο μοντέλο, δηλαδή στη λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας στο ανακοινωθέν των Ηνωμένων Εθνών, είναι σαφές ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά επανέρχεται στο συμφωνημένο πλαίσιο των σχετικών ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Τα ψηφίσματα αυτά δεν επιδέχονται επιλεκτική ερμηνεία και παραπέμπουν ξεκάθαρα σε λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα. Η πολιτική ισότητα, ως έννοια και ως θεσμική πρακτική, δεν μπορεί να λειτουργήσει εκτός ενός ομοσπονδιακού ή αντίστοιχου συλλογικού μοντέλου διακυβέρνησης, όπου οι κοινότητες συμμετέχουν ισότιμα στη λήψη αποφάσεων.
Η πολιτική ισότητα πυρήνας των συγκλίσεων
Η αναφορά στην πολιτική ισότητα δεν είναι απλώς ρητορική. Αποτελεί πυρήνα των μέχρι σήμερα συγκλίσεων και περιλαμβάνει συγκεκριμένες πρόνοιες, όπως η εκ περιτροπής άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας, η σταθμισμένη και διασταυρούμενη ψήφος, καθώς και η ανάγκη θετικής ψήφου και από τις δύο κοινότητες σε κρίσιμα ζητήματα.
Αυτά τα στοιχεία συνθέτουν ένα θεσμικό πλαίσιο που αποτρέπει την επιβολή της μιας πλευράς στην άλλη και καθιστά τη συναίνεση βασική προϋπόθεση διακυβέρνησης. Η σημερινή στάση της τουρκοκυπριακής πλευράς μπορεί να ερμηνευθεί ως μια σταδιακή και ελεγχόμενη μετάβαση από τη ρητορική των δύο κρατών και της κυριαρχικής ισότητας προς την πολιτική ισότητα στο πλαίσιο της ομοσπονδίας.
Μια τέτοια μετατόπιση δεν θα μπορούσε να γίνει απότομα, ούτε χωρίς επικοινωνιακή διαχείριση, ιδιαίτερα μετά από χρόνια σκληρής γραμμής. Είναι εύλογο, στο πλαίσιο αυτό, να επιδιώκεται διαπραγματευτικό όφελος, είτε σε επίπεδο μεθοδολογίας των συνομιλιών είτε μέσω Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Η στάση αυτή, όσο κι αν προκαλεί επιφυλάξεις, εντάσσεται στη λογική των διεθνών διαπραγματεύσεων.
Κλείνει ο κύκλος της πρότασης για δύο κράτη;
Το κρίσιμο στοιχείο είναι ότι φαίνεται να κλείνει, τουλάχιστον σε επίπεδο επίσημης διαδικασίας, ο κύκλος της πρότασης για δύο κράτη και επαναφέρεται το Κυπριακό στη σωστή και συμφωνημένη βάση. Η διαδικασία αναμένεται αργή και δύσκολη, με αβέβαιο τελικό αποτέλεσμα, όμως η κατεύθυνση αποκτά εκ νέου νομιμοποίηση.
Από την ελληνοκυπριακή πλευρά, καταγράφεται μια στάση στήριξης της διαδικασίας, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή θα παραμείνει προσανατολισμένη στη λύση και εντός του πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών. Η επανέναρξη των συναντήσεων αξιολογείται θετικά, ενώ η αναφορά στα ψηφίσματα του ΟΗΕ θεωρείται επαρκής ένδειξη του συμφωνημένου μοντέλου, ακόμη και χωρίς ρητή ονομασία. Παράλληλα, εκφράζονται ανησυχίες για κινήσεις ή δηλώσεις που θα μπορούσαν να μετατοπίσουν το Κυπριακό εκτός του διεθνούς πλαισίου, κάτι που θα δημιουργούσε σοβαρούς κινδύνους.
Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στη χρονική συγκυρία και στο ρόλο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Η παρούσα ηγεσία του ΟΗΕ θεωρείται γνώστης του Κυπριακού και ικανή να διαχειριστεί μια νέα προσπάθεια. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζεται η ανάγκη να διατηρηθούν οι συγκλίσεις που επιτεύχθηκαν μέχρι το 2017 και να μη διευρυνθεί το χάσμα μέσω επανανοίγματος ήδη συμφωνημένων ζητημάτων.
Συνολικά, η συνάντηση σηματοδοτεί μια σημαντική επανεκκίνηση. Δημιουργεί τις προϋποθέσεις για άρση του αδιεξόδου, υπό τον όρο ότι οι δύο πλευρές θα συμφωνήσουν από πού συνεχίζουν, αλλά να εννοούν πραγματικά αυτά που θα συμφωνήσουν. Αν αυτή η βάση διατηρηθεί, τότε, παρά τις δυσκολίες, η προοπτική ουσιαστικών διαπραγματεύσεων παραμένει ζωντανή.
Ανάγκη για σοβαρότητα και συνέπεια
Η συνάντηση, πέρα από τον άμεσο πολιτικό της αντίκτυπο, επαναφέρει στο προσκήνιο την ανάγκη συνέπειας και σοβαρότητας από όλες τις πλευρές. Η συνέχιση της διαδικασίας προϋποθέτει χαμηλούς τόνους, αποφυγή μονομερών κινήσεων και προσήλωση στο συμφωνημένο πλαίσιο.
Κάθε απόκλιση ή προσπάθεια αλλαγής των όρων εκκίνησης θα λειτουργήσει αποτρεπτικά και θα αναζωπυρώσει τη δυσπιστία. Αντίθετα, η σταδιακή οικοδόμηση εμπιστοσύνης, μέσα από συγκεκριμένα βήματα και ρεαλιστικές προσδοκίες, μπορεί να δημιουργήσει θετικό κλίμα. Το επόμενο διάστημα θα κρίνει αν η παρούσα κινητικότητα θα μετατραπεί σε ουσιαστική διαπραγμάτευση ή αν θα εξαντληθεί σε συμβολικές επαφές χωρίς πραγματικό βάθος και συνέχεια.