Τζακάρτα: Πώς κατέληξε να είναι η μεγαλύτερη πόλη στον κόσμο με 42 εκατ. κατοίκους – Το παράδοξο της καθίζησης και των πλημμυρών

Η Τζακάρτα αναδεικνύεται πλέον, σύμφωνα με νεότερα στοιχεία του Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, ως η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου, την ώρα που βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα διπλό και ιδιαίτερα ανησυχητικό πρόβλημα: τη ραγδαία καθίζηση του εδάφους και τις συνεχείς πλημμύρες.
Για δεκαετίες εμφανιζόταν στις διεθνείς δημογραφικές κατατάξεις ως μια μεν μεγάλη, αλλά όχι κορυφαία μητρόπολη, καταλαμβάνοντας θέσεις γύρω στην τρίτη δεκάδα. Η ξαφνική «εκτόξευσή» της στην κορυφή δεν οφείλεται σε πληθυσμιακή έκρηξη, αλλά στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο υπολογίζεται σήμερα το πραγματικό μέγεθος των πόλεων.
Τζακάρτα, μια τεράστια μητρόπολη 42.000.000 κατοίκων.
Οι νεότερες εκτιμήσεις του ΟΗΕ δεν περιορίζονται πλέον στα στενά διοικητικά όρια, αλλά λαμβάνουν υπόψη ολόκληρη τη μητροπολιτική περιοχή, το συνεχές αστικό σώμα που απλώνεται πέρα από σύνορα δήμων και επαρχιών. Και περιλαμβάνουν στοιχεία ακόμα και για τις λεγόμενες «παραγκουπόλεις», τους ανεπίσημους ή ημιεπίσημους οικισμούς που κολλάνε δίπλα στα καταγεγραμμένα σπίτια και τις διοικητικές δομές που έχουν ηλεκτροδότηση, ύδρευση και αποχέτευση.
Έτσι, η Τζακάρτα δεν είναι πια μόνο μια μεγάλη πόλη, αλλά μια τεράστια αστική μάζα που περιλαμβάνει προάστια όπως το Μπογκόρ, το Ντεπόκ, το Τανγκεράνγκ και το Μπεκάσι. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: περίπου 42 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν και κινούνται σε αυτό το ενιαίο αστικό σύστημα. Και κάπως έτσι, η Τζακάρτα «ανέβηκε» από την 33η θέση στην πρώτη, περισσότερο ως στατιστική αποκάλυψη παρά ως δημογραφικό θαύμα.
Η πρωτιά και το παράδοξο “βάρος“
Η Τζακάρτα δεν είναι απλώς η πολυπληθέστερη πόλη του κόσμου. Είναι και μια πόλη που βουλιάζει. Κυριολεκτικά. Σε ορισμένες περιοχές, το έδαφος υποχωρεί με ρυθμούς που φτάνουν τα 10, ακόμη και τα 20 εκατοστά τον χρόνο. Κάποιες γειτονιές, που πριν από δύο δεκαετίες βρίσκονταν άνετα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, σήμερα πλημμυρίζουν τακτικά. Σπίτια έχουν χαμηλώσει, δρόμοι έχουν «σπάσει» σε επίπεδα, τοίχοι έχουν πάρει κλίση. Δεν πρόκειται για σχήμα λόγου ή για κινδυνολογία περιβαλλοντικών οργανώσεων. Είναι μια γεωλογική πραγματικότητα.
H άλλη όψη της πόλης. Σε ορισμένες περιοχές η Τζακάρτα βυθίζεται λόγω του σαθρού υπεδάφους.
Ο βασικός λόγος βρίσκεται κάτω από τα πόδια της πόλης. Η Τζακάρτα είναι χτισμένη σε εδάφη σαθρά, προϊόντα αιώνων απόθεσης ιζημάτων. Πάνω σε αυτό το εύθραυστο υπόστρωμα, η πόλη άντλησε επί δεκαετίες τεράστιες ποσότητες υπόγειου νερού, κυρίως για βιομηχανική και οικιακή χρήση. Η ανεξέλεγκτη άντληση άδειασε τους υδροφορείς, το έδαφος «κάθισε» και η καθίζηση έγινε μόνιμη. Σε μια μητρόπολη όπου πολλά εκατομμύρια κάτοικοι δεν έχουν αξιόπιστη πρόσβαση σε δίκτυο πόσιμου νερού, τα ιδιωτικά πηγάδια λειτούργησαν σαν αργός μηχανισμός αυτοκαταστροφής.
Σε αυτή τη γεωλογική αστάθεια προστίθεται η κλιματική αλλαγή.
Η Τζακάρτα βρίσκεται σε μια περιοχή όπου οι έντονες βροχοπτώσεις ήταν πάντα μέρος της ζωής. Σήμερα, όμως, τα φαινόμενα είναι συχνότερα και πιο βίαια. Οι μουσώνες φέρνουν τεράστιους όγκους νερού σε μικρό χρονικό διάστημα, τα ποτάμια υπερχειλίζουν και το σύστημα αποστράγγισης, ήδη πιεσμένο από την αστικοποίηση, αδυνατεί να ανταποκριθεί. Όταν το έδαφος έχει ήδη υποχωρήσει και η θάλασσα ανεβαίνει, κάθε δυνατή βροχή μετατρέπεται σε απειλή.
Ο υπερπληθυσμός επιδεινώνει τα πάντα
Τα 42 εκατομμύρια άνθρωποι στριμώχνονται και φτιάχνουν κατοικίες σε κάθε διαθέσιμο κομμάτι γης, συχνά χωρίς επαρκή πολεοδομικό σχεδιασμό. Τι σημαίνει αυτό; Κορεσμένοι δρόμοι, ποτάμια που έχουν «στενέψει» από αυθαίρετες κατασκευές, φυσικές διεξόδους του νερού που έχουν χαθεί. Η Τζακάρτα μεγάλωσε γρήγορα, ανομοιόμορφα και συχνά πρόχειρα, ακολουθώντας τη λογική της επιβίωσης και όχι ενός μακροπρόθεσμου σχεδίου.
Νουσαντάρα, η υπό κατασκευή πόλη στο νησί Βόρνεο, σχεδιάστηκε για να αντικαταστήσει την Τζακάρτα. Στόχος είναι να λειτουργήσει πλήρως ως κέντρο της κυβέρνησης έως το 2028.
Η κυβέρνηση της Ινδονησίας δεν αγνοεί το πρόβλημα. Τα τελευταία χρόνια έχουν δρομολογηθεί μεγάλα έργα αντιπλημμυρικής προστασίας, όπως φράγματα, αναχώματα και ένα γιγαντιαίο παράκτιο έργο που φιλοδοξεί να προστατεύσει τη βόρεια ακτογραμμή από τη θάλασσα. Παράλληλα, γίνονται προσπάθειες να περιοριστεί η άντληση υπόγειων υδάτων και να επεκταθεί το δίκτυο ύδρευσης, ώστε οι κάτοικοι να μη χρειάζεται να «ρουφάνε» το έδαφος κάτω από τα σπίτια τους.
Ωστόσο, η πιο ριζική λύση είναι και η πιο συμβολική: η μεταφορά της πρωτεύουσας. Η Ινδονησία έχει ήδη ανακοινώσει την κατασκευή μιας νέας διοικητικής πρωτεύουσας στο νησί Βόρνεο, μακριά από τη βυθιζόμενη Τζακάρτα. Η νέα υπερσύγχρονη πρωτεύουσα, υπό το όνομα Νουσαντάρα, έχει ήδη ξεκινήσει να χτίζεται, κάποιες υπηρεσίες έχουν μετακομίσει, αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει «αντικαταστήσει» την Τζακάρτα. Για να γίνει αυτό θα περάσουν αρκετά χρόνια.
Ο στόχος δεν είναι μόνο να σωθεί το κράτος από μια μελλοντική καταστροφή, αλλά και να «ξαλαφρώσει» η παλιά πρωτεύουσα από εκατομμύρια κατοίκους, δημόσιους υπαλλήλους και λειτουργίες που σήμερα τη βαραίνουν ασφυκτικά. Η Τζακάρτα δεν θα πάψει να είναι οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο, αλλά θα πάψει, θεωρητικά, να είναι το διοικητικό νευρικό σύστημα μιας χώρας 280 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Το ερώτημα είναι αν ο χρόνος αρκεί. Η Τζακάρτα συνεχίζει να βουλιάζει, οι πλημμύρες συνεχίζουν να έρχονται και ο πληθυσμός της, έστω και αν σταθεροποιηθεί, παραμένει τεράστιος. Η ιστορία της, από την «33η θέση» στην κορυφή της παγκόσμιας λίστας, είναι λιγότερο μια ιστορία επιτυχίας και περισσότερο ένα καμπανάκι. Μια υπενθύμιση ότι οι πόλεις δεν είναι μόνο αριθμοί σε πίνακες του ΟΗΕ, αλλά ζωντανοί οργανισμοί, δεμένοι με το έδαφος, το νερό και τα όριά τους.