Τραμπ – Ζελένσκι: Αντίστροφη μέτρηση για τη συνάντηση – Τα τρία σενάρια για την εξέλιξη του πολέμου – Τι θέλει να αποφύγει η Ουκρανία

Η συνάντηση της Κυριακής ανάμεσα στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ και τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι δεν συνιστά μια ακόμη τυπική διπλωματική επαφή. Αντιθέτως, αντιμετωπίζεται ως στιγμή καμπής για τη σύγκρουση στην Ουκρανία και, κυρίως, για τον τρόπο με τον οποίο η Δύση – και πρωτίστως η Ουάσιγκτον – χαράσσει τη στρατηγική της επόμενης φάσης του πολέμου.
Το γεγονός ότι η συνάντηση γίνεται ενώ οι μάχες συνεχίζονται, οι ρωσικές επιθέσεις με drones εντείνονται και η Ουκρανία απαντά με πλήγματα σε ρωσική ενεργειακή υποδομή, δείχνει ότι η διπλωματία δεν έρχεται ως αποτέλεσμα στρατιωτικής παύσης. Έρχεται παράλληλα με τον πόλεμο. Και αυτό από μόνο του καθορίζει το πλαίσιο.
Η αμερικανική οπτική – Διαχείριση, όχι λύση
Για την Ουάσιγκτον, το βασικό ζητούμενο δεν είναι μια «ειρηνευτική συμφωνία» με την κλασική έννοια. Είναι η διαχείριση του πολέμου σε ένα νέο επίπεδο κόστους και πολιτικής φθοράς. Ο Ντόναλντ Τραμπ, ήδη από την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο, έχει καταστήσει σαφές ότι δεν επιθυμεί έναν ανοιχτό, απροσδιόριστης διάρκειας πόλεμο φθοράς στην Ευρώπη.
Η συνάντηση της Κυριακής εντάσσεται σε αυτή τη λογική. Η Ουάσιγκτον επιδιώκει:
• ένα πλαίσιο κατάπαυσης του πυρός, έστω προσωρινό
• έναν μηχανισμό εγγυήσεων ασφαλείας που δεν θα ισοδυναμεί με άμεση ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ
• και έναν τρόπο να μετακυλιστεί το μεγαλύτερο μέρος του βάρους στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Δεν πρόκειται για αποχώρηση των ΗΠΑ από την Ουκρανία όχι ακόμη τουλάχιστον. Πρόκειται για ανακατανομή ρίσκου.
Η ουκρανική θέση – Άμυνα υπό πίεση
Ο Ζελένσκι προσέρχεται στη συνάντηση με σαφώς πιο δύσκολη αφετηρία. Στρατιωτικά, η Ουκρανία αντέχει, αλλά δεν ανατρέπει τη δυναμική. Πολιτικά, η κοινωνία παραμένει ανθεκτική, αλλά κουρασμένη. Διπλωματικά, το Κίεβο γνωρίζει ότι το παράθυρο άνευ όρων δυτικής στήριξης δεν είναι απεριόριστο.
Η ουκρανική στρατηγική έχει τρεις βασικούς άξονες:
• καμία επίσημη παραχώρηση εδαφών
• εγγυήσεις ασφαλείας με δυτική σφραγίδα
• και, για πρώτη φορά τόσο καθαρά, άνοιγμα στο ενδεχόμενο δημοψηφίσματος, υπό αυστηρές προϋποθέσεις
Αυτό το τελευταίο στοιχείο είναι ενδεικτικό της πίεσης. Το δημοψήφισμα δεν είναι ένδειξη υποχώρησης. Είναι εργαλείο πολιτικής επιβίωσης. Μεταφέρει το βάρος της απόφασης από την ηγεσία στο κοινωνικό σώμα.
Το νέο πλαίσιο 20 σημείων
Το νέο πλαίσιο που έχει συνταχθεί αυτή την φορά από ΗΠΑ και Ουκρανία χωρίς την Ρωσία αναμένεται να βρεθεί στο τραπέζι της Κυριακής αλλά δεν είναι τελική συμφωνία. Είναι δομή διαπραγμάτευσης. Περιλαμβάνει:
• προσωρινή κατάπαυση του πυρός διάρκειας τουλάχιστον 60 ημερών
• μηχανισμό επιτήρησης
• εγγυήσεις μη επανάληψης επιθετικών ενεργειών
• ειδική ρύθμιση για κρίσιμες υποδομές, με έμφαση στη Ζαπορίζια
• και οδικό χάρτη πολιτικών συνομιλιών.
Αυτό που δεν περιλαμβάνει είναι σαφή λύση για τα κατεχόμενα εδάφη. Και αυτό δεν είναι αδυναμία. Είναι συνειδητή επιλογή. Τα εδάφη μετατίθενται στο μέλλον, όταν – και αν – υπάρξει ισορροπία. Φυσικά αυτή ακριβώς είναι και η παράμετρος με την οποία δεδομένα το Κρεμλίνο δεν πρόκειται να συμφωνήσει.
Η ρωσική μεταβλητή – Παρούσα, αλλά όχι στο τραπέζι η Μόσχα
Η Ρωσία δεν συμμετέχει στη συνάντηση, αλλά καθορίζει το περιεχόμενό της. Η Μόσχα παρακολουθεί, αξιολογεί και πιέζει στρατιωτικά. Οι επιθέσεις με drones, η χρήση λευκορωσικού εδάφους και η επιμονή στη γραμμή «ό,τι ελέγχεται στρατιωτικά ανήκει στη Ρωσία» δεν αφήνουν περιθώρια για αυταπάτες.
Το Κρεμλίνο δεν έχει λόγο να αποδεχθεί μια συμφωνία που παγώνει τη σύγκρουση χωρίς πολιτικά ανταλλάγματα. Ταυτόχρονα, όμως, δεν απορρίπτει ένα σχήμα κατάπαυσης του πυρός που του επιτρέπει:
• να ανασυντάξει δυνάμεις
• να σταθεροποιήσει τα κέρδη του
• και να μεταφέρει την πίεση στο διπλωματικό πεδίο.
Η Ευρώπη – Ανάμεσα σε ρόλο και απουσία
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε δύσκολη θέση εδώ και καιρό. Είναι βασικός χρηματοδότης της Ουκρανίας, αλλά όχι κεντρικός διαμορφωτής της στρατηγικής. Η συνάντηση της Κυριακής υπογραμμίζει αυτό το έλλειμμα. Η Ευρώπη θα κληθεί:
• να συμμετάσχει στις εγγυήσεις
• να χρηματοδοτήσει την επόμενη φάση
• και να απορροφήσει τις πολιτικές συνέπειες.
Χωρίς όμως να ελέγχει πλήρως το πλαίσιο. Πρόκειται για γνώριμο μοτίβο.
Στατιστικό και ιστορικό πλαίσιο – Πόλεμος φθοράς
Μετά από σχεδόν τέσσερα χρόνια πολέμου:
• η γραμμή του μετώπου έχει μεταβληθεί ελάχιστα σε στρατηγικό επίπεδο
• οι απώλειες και των δύο πλευρών μετρώνται σε εκατοντάδες χιλιάδες
• και το οικονομικό κόστος για τη Δύση ξεπερνά τα 200 δισ. Δολάρια
Ιστορικά, οι συγκρούσεις αυτού του τύπου δεν τελειώνουν με νίκη. Τελειώνουν με κόπωση και διαπραγμάτευση. Η Ουκρανία εισέρχεται πλέον σε αυτό το στάδιο.
Τρία ρεαλιστικά σενάρια από εδώ και πέρα
1) Ελεγχόμενη κατάπαυση
Η Κυριακή οδηγεί σε προσωρινή εκεχειρία. Οι συνομιλίες συνεχίζονται. Ο πόλεμος «παγώνει» χωρίς να τελειώνει.
2) Διπλωματικό αδιέξοδο, στρατιωτική συνέχιση
Η συνάντηση παράγει πολιτική ρητορική, όχι αποτέλεσμα. Οι μάχες συνεχίζονται. Η φθορά βαθαίνει.
3) Ρήξη προσδοκιών
Ασυμφωνία για εγγυήσεις ή εδάφη. Ενίσχυση ρωσικών επιχειρήσεων. Αύξηση ρίσκου.
Η συνάντηση Τραμπ–Ζελένσκι δεν θα φέρει ειρήνη. Θα φέρει αναπροσανατολισμό. Ο πόλεμος στην Ουκρανία περνά από τη φάση της στρατιωτικής πρωτοβουλίας στη φάση της πολιτικής διαχείρισης. Αυτό δεν σημαίνει ήττα. Σημαίνει είσοδο σε μια πιο γκρίζα, πιο σύνθετη περίοδο. Το ερώτημα δεν είναι αν θα υπάρξει συμφωνία. Είναι ποιος θα αντέξει περισσότερο την παράταση της υπάρχουσας κατάστασης.