Χάνονται αναδρομικά σύνταξης για όσους καθυστερούν να κάνουν αίτηση

Το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, ανέτρεψε απόφαση του Διοικητικού Δικαστηρίου, και αποφάνθηκε πως ένα ζευγάρι που καθυστέρησε για χρόνια να κάνει αίτηση για σύνταξη γήρατος, δεν μπορούσε να πληρωθεί αναδρομικά από την ημέρα που απέκτησε δικαίωμα.
Ένα ζευγάρι συνταξιούχων που άργησε να ζητήσει τη σύνταξη γήρατος, χάνει οριστικά τα αναδρομικά αρκετών χρόνων, μετά από απόφαση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου. Το Δικαστήριο έκρινε ότι ο κανόνας που περιορίζει τα αναδρομικά σε όσους υποβάλλουν καθυστερημένα την αίτησή τους, είναι νόμιμος και συνταγματικός και έτσι ακύρωσε προηγούμενη απόφαση του Διοικητικού Δικαστηρίου που δικαίωνε τους συνταξιούχους.
Το Διοικητικό Δικαστήριο τους «πλήρωσε»
Η υπόθεση αφορά τους συζύγους, Ε.Λ. και Δ.Λ., οι οποίοι είχαν συμπληρώσει τη συντάξιμη ηλικία εδώ και χρόνια. Ο ένας από τους δύο είχε δικαίωμα για σύνταξη από το 2009 και ο άλλος από το 2012. Ωστόσο και οι δύο υπέβαλαν αίτηση για σύνταξη γήρατος μόλις στις 9 Απριλίου 2015.
Οι Υπηρεσίες Κοινωνικών Ασφαλίσεων ενέκριναν τις αιτήσεις, αλλά όχι αναδρομικά για όλα τα χρόνια που είχαν μεσολαβήσει. Η σύνταξη εγκρίθηκε μόνο από τις 9 Ιανουαρίου 2015 και μετά. Για τα προηγούμενα χρόνια οι Υπηρεσίες απέρριψαν το αίτημα, στηριζόμενες στον Κανονισμό 3(5) των περί Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Παροχές) Κανονισμών, ο οποίος προβλέπει ότι αν δεν γίνει αίτηση μέσα σε συγκεκριμένη προθεσμία, χάνεται το δικαίωμα για αναδρομική πληρωμή για τις μέρες που πέρασαν.
Οι δύο συνταξιούχοι προσέφυγαν στο Διοικητικό Δικαστήριο κατά των αποφάσεων των Υπηρεσιών, υποστηρίζοντας ότι έτσι ουσιαστικά στερούνται τη σύνταξη για όλα τα χρόνια που προηγήθηκαν, κάτι που προσκρούει, όπως έλεγαν, στην προστασία της περιουσίας τους, καθώς η σύνταξη θωρούσαν πως είναι περιουσιακό τους στοχιείο.
Το Διοικητικό Δικαστήριο, με απόφαση στις 31 Μαΐου 2021, τάχθηκε με το μέρος των συνταξιούχων. Έκρινε ότι ο συγκεκριμένος κανονισμός δεν είναι απλώς ένας τεχνικός χρονικός περιορισμός, αλλά οδηγεί σε πραγματική απώλεια συνταξιοδοτικού δικαιώματος για ολόκληρη την περίοδο που έχει παραγραφεί. Επίσης έκρινε ότι τέτοιας φύσης περιορισμοί πρέπει να προβλέπονται ρητά από τον ίδιο τον νόμο και όχι να εισάγονται με κανονισμούς.
Με βάση αυτή τη συλλογιστική, το Διοικητικό ακύρωσε τις αποφάσεις των Υπηρεσιών Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ανοίγοντας τον δρόμο ώστε το ζευγάρι να λάβει αναδρομικά σύνταξη για τα προηγούμενα χρόνια.
Διαφωνία του κράτους
Η Κυπριακή Δημοκρατία, μέσω των Υπηρεσιών Κοινωνικών Ασφαλίσεων, δεν αποδέχτηκε την απόφαση του Διοικητικού Δικαστηρίου και άσκησε έφεση στο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, με τρεις βασικούς λόγους.
Στην έφεση υποστηριζόταν, μεταξύ άλλων, ότι:
• ο Κανονισμός 3(5) δεν στερεί συνολικά το δικαίωμα στη σύνταξη, αλλά απλώς βάζει όριο στο πόσο πίσω μπορεί να πληρωθεί κάποιος αναδρομικά
• το Διοικητικό Δικαστήριο παρερμήνευσε τη νομοθεσία, αφού ο βασικός νόμος δίνει εξουσία να ρυθμίζονται με κανονισμούς τόσο οι προθεσμίες όσο και η παραγραφή δικαιωμάτων όταν δεν υποβάλλεται έγκαιρα αίτηση
• το δικαστήριο πρώτου βαθμού δεν εφάρμοσε σωστά προηγούμενες αποφάσεις του Ανώτατου πάνω σε παρόμοια ζητήματα.
Η υπόθεση έφτασε έτσι για νέα κρίση ενώπιον του Ανώτατου Συνταγματικού.
Ανατροπή πρωτόδικης απόφασης
Το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο έκανε δεκτή την έφεση της Δημοκρατίας και ανέτρεψε πλήρως την απόφαση του Διοικητικού Δικαστηρίου.
Σύμφωνα με την απόφαση, ο κανόνας που περιορίζει το πόσο που αναδρομικά μπορεί να πάρει κάποιος όταν καθυστερεί να υποβάλει αίτηση, δεν ισοδυναμεί με στέρηση του δικαιώματος στη σύνταξη. Το δικαίωμα παραμένει, αλλά δεν μπορεί να «τρέχει» απεριόριστα προς τα πίσω. Ο ασφαλισμένος συνεχίζει να παίρνει τη σύνταξη από τη στιγμή και μετά που του αναγνωρίζεται, όμως δεν δικαιούται να ζητήσει αναδρομικά για όλη την περίοδο που ο ίδιος είχε μείνει αδρανής.
Το Δικαστήριο τόνισε ότι η παρατεταμένη αδράνεια του δικαιούχου μπορεί να θεωρηθεί σιωπηρή εγκατάλειψη της αξίωσης για το παλαιότερο διάστημα. Παράλληλα, επεσήμανε ότι τέτοιοι χρονικοί περιορισμοί δεν είναι τυχαίοι. Συνδέονται με την ανάγκη να υπάρχει μια λογική τάξη στο σύστημα, να γνωρίζει το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων τις μελλοντικές του υποχρεώσεις και να προστατεύεται η οικονομική του βιωσιμότητα.
Ως εκ τούτου, το ζευγάρι θα συνεχίσει να λαμβάνει τη σύνταξη όπως είχε εγκριθεί, αλλά χωρίς αναδρομικά για τα χρόνια πριν από τον Ιανουάριο του 2015.
Παράλληλα, το Ανώτατο επιδίκασε το συνολικό ποσό των 6.000 ευρώ ως δικαστικά έξοδα υπέρ της Δημοκρατίας και εις βάρος των δύο συνταξιούχων, για όλες τις δικαστικές διαδικασίες, τόσο στο Διοικητικό όσο και στο Ανώτατο.
Λογικός περιορισμός
Στην απόφαση γίνεται προσπάθεια να μπει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη «στέρηση» και τον «περιορισμό» ενός δικαιώματος. Το Ανώτατο εξηγεί ότι η σύνταξη ως δικαίωμα δεν καταργείται. Αυτό που περιορίζεται είναι το δικαίωμα να τη ζητήσει κάποιος αναδρομικά για μακρά περίοδο, αν ο ίδιος αργήσει χωρίς επαρκή λόγο να υποβάλει αίτηση.
Το Δικαστήριο παραπέμπει και σε δική του προηγούμενη νομολογία, όπου είχε κριθεί ότι η μη καταβολή παροχών για παλιά περίοδο, επειδή η αίτηση έγινε εκπρόθεσμα, είναι αποδεκτός περιορισμός. Δεν προσβάλλεται η αξιοπρεπής διαβίωση των πολιτών ούτε αγγίζεται η καρδιά του δικαιώματος στην κοινωνική ασφάλιση.
Σημαντικό είναι και το νομικό υπόβαθρο. Το Ανώτατο κρίνει ότι ο βασικός νόμος (ο περί Κοινωνικών Ασφαλίσεων Νόμος) δίνει ρητή εξουσιοδότηση ώστε με κανονισμούς να ρυθμίζονται και οι προθεσμίες υποβολής αίτησης και οι συνέπειες της μη έγκαιρης υποβολής, συμπεριλαμβανομένης της παραγραφής. Άρα, ο Κανονισμός 3(5) δεν θεωρείται υπέρβαση εξουσίας, αλλά εφαρμογή της βούλησης του ίδιου του νομοθέτη.
Τι σημαίνει για τους ασφαλισμένους
Η απόφαση στέλνει ένα σαφές μήνυμα προς όλους όσοι πλησιάζουν συντάξιμη ηλικία πως το δικαίωμα στη σύνταξη δεν ενεργοποιείται με «αυτόματο πιλότο». Χρειάζεται έγκαιρη αίτηση και προσοχή στις προθεσμίες.
Στην πράξη, όποιος καθυστερεί υπερβολικά, κινδυνεύει να χάσει αναδρομικά ποσά για χρόνια. Το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων δεν υποχρεούται να πληρώνει παροχές προς τα πίσω για μεγάλο χρονικό διάστημα, εάν ο ίδιος ο δικαιούχος δεν έχει κινηθεί εγκαίρως.
Σε μια περίοδο που το ασφαλιστικό σύστημα βρίσκεται διαρκώς υπό πίεση, το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο δείχνει να δίνει βαρύτητα στη σταθερότητα και προβλεψιμότητα του Ταμείου, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι κάποιοι αργοπορημένοι θα χάσουν μέρος των ποσών που προσδοκούσαν.
Την έφεση της Κυπριακής Δημοκρατίας, εκ μέρους των Υπηρεσιών Κοινωνικών Ασφαλίσεων, χειρίστηκε ο Δικηγόρος της Δημοκρατίας Π. Βασιλείου, εκ μέρους του Γενικού Εισαγγελέα.