93 έργα κόστους €1,2 δισ. για τη λειψυδρία και την υδατική ασφάλεια – Τι λέει ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας

Η Κύπρος βρίσκεται αντιμέτωπη με μια νέα πραγματικότητα έντονης και μόνιμης λειψυδρίας, όντας στο επίκεντρο σοβαρών κλιματικών προκλήσεων. Ο Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας, Ανδρέας Γρηγορίου, περιγράφει την κατάσταση ως εξαιρετικά κρίσιμη, με τη βροχόπτωση να έχει μειωθεί κατά 15% και τις εισροές στα φράγματα κατά 40% από τη δεκαετία του ’70. Η Κυβέρνηση απαντά με ένα ολοκληρωμένο, μακροπρόθεσμο σχέδιο που βασίζεται σε δύο νέους πυλώνες με στόχο την πλήρη απεξάρτηση της ύδρευσης από αφαλατώσεις, καθώς και την περαιτέρω αξιοποίηση του ανακτημένου νερού για άρδευση. Περαιτέρω, αναφέρεται στα μεγάλα έργα που προωθούνται σε όλη την Κύπρο. Πέραν από την κλιματική αλλαγή, η στρατηγική εστιάζει στην αντιμετώπιση των απωλειών δικτύου (ατιμολόγητο νερό), που φτάνουν έως και το 40%. Ο κ. Γρηγορίου υπογραμμίζει ότι η λειψυδρία είναι μια μόνιμη κατάσταση που απαιτεί τη συνειδητή συμμετοχή όλων. Περαιτέρω, τονίζει ότι η επιτυχία του εθνικού σχεδίου, το οποίο περιλαμβάνει επενδύσεις €1,2 δισ. σε 93 έργα (Εθνικό Επενδυτικό Πλάνο Υδατικών Έργων), εξαρτάται από την υιοθέτηση πρακτικών εξοικονόμησης από κάθε πολίτη και επαγγελματία, ώστε η Κύπρος να γίνει πρότυπο ανθεκτικότητας στη Μεσόγειο.
–Η Κύπρος αντιμετωπίζει μία από τις σοβαρότερες περιόδους ξηρασίας. Ποιο είναι το μέγεθος του υδατικού προβλήματος σήμερα, με βάση τα τελευταία δεδομένα;
-Σας ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δίνετε να παρουσιάσω το έργο που γίνεται για την υλοποίηση των υδατικών υποδομών και τα μέτρα που λαμβάνουμε για να αντιμετωπίσουμε τη λειψυδρία. Το θέμα αυτό αφορά όλους μας, γιατί το νερό είναι βασικό στοιχείο της καθημερινότητας, της οικονομίας, της γεωργίας, της ασφάλειας των κοινοτήτων μας και, τελικά, της ίδιας της ζωής στο νησί μας.
Η κατάσταση είναι εξαιρετικά κρίσιμη και, δυστυχώς, αποτελεί τη νέα πραγματικότητα της Ανατολικής Μεσογείου, με αποτέλεσμα οξύτατο υδατικό πρόβλημα αντιμετωπίζει και η Κυπριακή Δημοκρατία και επομένως έχουμε προχωρήσει σε σχέδια για την έξοδο από το αδιέξοδο. Τα δεδομένα είναι αμείλικτα από τη στιγμή που η Κύπρος βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο μιας από τις σοβαρότερες κλιματικές προκλήσεις διεθνώς:
>Μειωμένη βροχόπτωση και εισροές: Η συνολική βροχόπτωση έχει μειωθεί κατά περίπου 15% από τη δεκαετία του ’70, ενώ οι εισροές στα φράγματα έχουν μειωθεί κατά 40%. Το υδρολογικό έτος 2024-25 ήταν ένα από τα ξηρότερα, με βροχόπτωση γύρω στο 65% του κανονικού. Συγκαταλέγεται στα πιο ξηρά έτη που έχουν καταγραφεί από το 1902 μέχρι σήμερα και είναι το 8ο χειρότερο στην ιστορία των μετρήσεων. Η τριετία 2023-2025 καταγράφεται ως μία από τις πιο άνυδρες.
>Πληρότητα φραγμάτων: Πράγματι, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα δύσκολη, ίσως η δυσμενέστερη της τελευταίας δεκαετίας για την αντίστοιχη περίοδο. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, η αποθηκευμένη ποσότητα νερού στα κύρια φράγματα ανέρχεται μόλις στο 9,4% της συνολικής χωρητικότητας, σε σύγκριση με 25,5% πέρυσι. Οι εισροές είναι πρακτικά μηδενικές, καθώς η συνολική βροχόπτωση μέχρι σήμερα (Δεκέμβριος 2025) φτάνει μόλις το 26% της κανονικής.
Η ένταση του προβλήματος οφείλεται κυρίως στη κλιματική αλλαγή. Η μειωμένη συνολική βροχόπτωση, σε συνδυασμό με την αύξηση της θερμοκρασίας, οδηγεί σε μικρότερες εισροές στα φράγματα και μεγαλύτερη εξάτμιση του αποθηκευμένου νερού.
>Υδατική πίεση: Η Κύπρος καταγράφει τον υψηλότερο Δείκτη Εκμετάλλευσης Υδατικών Πόρων (WEI+) στην Ευρωπαϊκή Ένωση, φτάνοντας στο 91,8%. Είμαστε η χώρα με τη μεγαλύτερη υδατική πίεση στην ΕΕ, ενώ διεθνώς κατατασσόμαστε στη δεύτερη θέση παγκοσμίως μετά το Μπαχρέϊν. Η κατάσταση αυτή δεν είναι προσωρινή· αποτελεί, δυστυχώς, τη νέα πραγματικότητα της Ανατολικής Μεσογείου.
>Μόνιμο έλλειμμα: Η ετήσια διαθέσιμη ποσότητα φρέσκου νερού δεν ξεπερνά τα 200 εκατ. κ.μ., έναντι συνολικών αναγκών 266 εκατ. κ.μ. Αυτό σημαίνει ότι λειτουργούμε με μόνιμο ετήσιο έλλειμμα της τάξης των 66 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων.
Την ίδια ώρα, οι ανάγκες σε νερό αυξάνονται με σημαντικούς ρυθμούς. Η ζήτηση ύδρευσης έχει τριπλασιαστεί από το 1991, καθώς ο πληθυσμός, το βιοτικό επίπεδο και ο τουρισμός έχουν αυξηθεί σημαντικά. Οι περίοδοι αιχμιακής κατανάλωσης – ιδιαίτερα στη Λεμεσό και την Πάφο – έχουν αυξηθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια. Το 2024, διατέθηκαν μέσα από τα Κυβερνητικά Συστήματα Υδατοπρομήθειας, 112 εκατομμύρια κυβικά μέτρα πόσιμου νερού προερχόμενη από γεωτρήσεις, φράγματα και αφαλατώσεις, ποσότητα που τα επιστημονικά μοντέλα προέβλεπαν, στο δυσμενέστερο σενάριο, για το 2031.
Όλα αυτά μας οδηγούν σε ένα σαφές συμπέρασμα: το ισοζύγιο ανάμεσα στη ζήτηση και τη διαθεσιμότητα έχει πλέον οριστικά διαρραγεί.
Η χώρα μας, λόγω της γεωγραφικής της θέσης -ως νησιωτικό κράτος της Μεσογείου- βρίσκεται σε ένα θερμοκρασιακό «hot spot», αποτελώντας μία από τις πιο ευάλωτες περιοχές του πλανήτη απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με κλιματικά μοντέλα, ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας στην περιοχή μας είναι έως και διπλάσιος από τον αντίστοιχο παγκόσμιο μέσο όρο.
–Ποια είναι τα βασικά προβλήματα που επιδεινώνουν το αδιέξοδο πέρα από την κλιματική αλλαγή;
-Υπάρχουν τρεις βασικοί παράγοντες που αυξάνουν την πίεση:
*Αυξημένη ζήτηση: Η ζήτηση ύδρευσης έχει τριπλασιαστεί από το 1991 λόγω της αύξησης του πληθυσμού, του τουρισμού και του βιοτικού επιπέδου.
*Απώλειες δικτύου (ατιμολόγητο νερό): Ένα τεράστιο πρόβλημα είναι οι απώλειες στα πεπαλαιωμένα δίκτυα ύδρευσης, οι οποίες φτάνουν έως και το 40% του νερού. Αυτό ισοδυναμεί με σπατάλη πόσιμου νερού, κυρίως σε δίκτυα υπό την ευθύνη των Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΑΤΑ).
*Προβλήματα αρδευτικών τμημάτων: Παλαιότητα δικτύων, ανεξόφλητες οφειλές και λειτουργικές αδυναμίες στα Αρδευτικά Τμήματα δυσχεραίνουν την ορθολογική διαχείριση του αρδευτικού νερού.
–Εκτός από την κλιματική αλλαγή, ποιες άλλες χρόνιες αδυναμίες εντείνουν τη λειψυδρία, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα δίκτυα;
-Μια μεγάλη πρόκληση είναι οι απώλειες στα δίκτυα ύδρευσης, οι οποίες φθάνουν μέχρι και το 40% σε κάποιες περιοχές. Αυτό οφείλεται κυρίως στα πεπαλαιωμένα δίκτυα που βρίσκονται υπό την ευθύνη των Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΕΟΑ). Η σπατάλη αυτή είναι απαράδεκτη και αποτελεί άμεση προτεραιότητά μας να την αντιμετωπίσουμε.
–Ποιες είναι οι κεντρικές στρατηγικές και οι άμεσες προτάσεις της Κυβέρνησης για να βγει η Δημοκρατία από αυτό το αδιέξοδο;
-Η στρατηγική μας βασίζεται σε δύο νέους, σταθερούς πυλώνες και ένα ολοκληρωμένο επενδυτικό πλάνο.
>Πυλώνας αφαλάτωσης για ύδρευση: Οι μονάδες αφαλάτωσης αποτελούν σήμερα τον βασικό πυλώνα της ασφάλειας της ύδρευσης. Πέντε μεγάλες μονάδες παράγουν ήδη πάνω από 235.000 κυβικά μέτρα νερού ημερησίως. Όμως, καθώς η ζήτηση αυξάνεται, έχει ήδη ξεκινήσει μια μεγάλη προσπάθεια ενίσχυσης της παραγωγής αφαλατωμένου νερού.
> Στόχος: Πλήρης απεξάρτηση της ύδρευσης από τις βροχές.
>Άμεσα έργα: Τέσσερις κινητές μονάδες αφαλάτωσης προχωρούν σε Μονή, Κισσόνεργα, Γαρύλλη και Λιμάνι Λεμεσού, με στόχο να φτάσουν σε επιπλέον δυναμικότητα 47.000 κ.μ. την ημέρα έως τις αρχές του 2026. Τρεις ακόμη κινητές μονάδες (Επισκοπή, Βασιλικό, Αγία Νάπα) θα προσθέσουν 30.000 κ.μ. την ημέρα, που έχουν προκηρυχθεί οι προσφορές και αναμένεται η λειτουργία τους το καλοκαίρι 2026 ανεβάζοντας τη συνολική ενίσχυση πέραν των 77.000 κυβικών μέτρων την ημέρα.
Μελετούμε επίσης την κατασκευή εντός του 2026 ακόμα δύο μονάδων αφαλάτωσης στην περιοχή Μαζωτού και στην ελεύθερη περιοχή Αμμοχώστου.
>Μακροπρόθεσμα: Προγραμματίζεται η κατασκευή νέας μόνιμης μονάδας δυναμικότητας 60-80 χιλιάδων κ.μ. νερού την ημέρα στην Ανατολική Λεμεσό καθώς και η αντικατάσταση της μονάδας Δεκέλειας (ολοκλήρωση έως 2030).
Όταν ολοκληρωθεί η κατασκευή τους, η Κύπρος θα έχει τη δυνατότητα να καλύπτει το σύνολο των αναγκών ύδρευσης αποκλειστικά από αφαλάτωση, απελευθερώνοντας πολύτιμους υδατικούς πόρους φραγμάτων για τη γεωργία.
>Πυλώνας ανακτημένου νερού (για άρδευση): Ο δεύτερος μεγάλος πυλώνας είναι το ανακτημένο νερό.
>Επιδόσεις: Η Κύπρος αξιοποιεί περίπου το 90% του ανακτημένου νερού, ποσοστό μοναδικό στην Ε.Ε., καλύπτοντας σήμερα το 37% των αρδευτικών αναγκών και συμβάλλει στη μείωση της υπεράντλησης, στον εμπλουτισμό των υδροφορέων και στη σταθερότητα του συστήματος ακόμη και σε περιόδους ακραίας ανομβρίας.
> Έργα: Μεγάλα έργα αξιοποίησης βρίσκονται σε εξέλιξη σε Δυτική/Ανατολική Λευκωσία, Λάρνακα, Πολεμίδια, Μονή και Αγία Νάπα – Παραλίμνι, με στόχο τη σταδιακή ένταξη περισσότερων αρδευτικών περιοχών στο σύστημα ανακτημένου νερού.
>Εθνικό Επενδυτικό Πλάνο Υδατικών Έργων (2024-2035):Το πρώτο ολιστικό σχέδιο, εγκεκριμένο τον Απρίλιο 2024, από το Υπουργικό Συμβούλιο που περιλαμβάνει 93 έργα συνολικού κόστους €1,2 δισ., καλύπτοντας έργα και υποδομές για ύδρευση, άρδευση, αποχέτευση και ανακτημένο νερό σε όλη την Κύπρο. Στόχος του είναι όχι μόνο η ενίσχυση της υδατικής ασφάλειας της χώρας μας και η θωράκιση απέναντι στη λειψυδρία, αλλά και η συμμόρφωση με κρίσιμες ευρωπαϊκές υποχρεώσεις, όπως η Οδηγία για την Επεξεργασία Αστικών Λυμάτων.
Το Πλάνο αυτό αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της εθνικής στρατηγικής για υδατική ασφάλεια, καθώς στοχεύει να καλύψει, όχι μόνο τις σημερινές ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης, αλλά και να δημιουργήσει υποδομές ανθεκτικές στις προκλήσεις της κλιματικής κρίσης και της λειψυδρίας.
–Ποια είναι τα μέτρα για τη μείωση των απωλειών και τη βελτίωση των υποδομών σε τοπικό επίπεδο;
-Η μείωση των απωλειών είναι κρίσιμη.
Επαρχιακοί Οργανισμοί Αυτοδιοίκησης (ΕΟΑ): Με τη δημιουργία των ΕΟΑ, η ευθύνη της διαχείρισης των υδρευτικών συστημάτων περνά σε αυτούς, με βασικό στόχο τη μείωση του ατιμολόγητου νερού. Τον Μάρτιο 2025 εγκρίθηκε η καταβολή €10,5 εκατ. στους ΕΟΑ για άμεσες επιδιορθώσεις δικτύων εντός ενός έτους.
Ενίσχυση απομακρυσμένων κοινοτήτων: Εγκρίθηκε η καταβολή €1 εκατ. ανά έτος (2025-2027) για τα επόμενα τρία χρόνια για κάλυψη αναγκών και απωλειών σε απομακρυσμένες κοινότητες εκτός ΕΟΑ.
Άρδευση καιεξοικονόμηση: Εφαρμόζεται το Σχέδιο Ενισχύσεων Ήσσονος Σημασίας από το 2020 για τα Αρδευτικά Τμήματα (μέχρι σήμερα έχουν διατεθεί €1,26 εκατ. σε 61 τμήματα). Προωθούνται δράσεις μέσω του Στρατηγικού Σχεδίου ΚΑΠ 2023-2027 για γεωργία ακριβείας, εγκατάσταση φωτοβολταϊκών για μείωση του κόστους άρδευσης και ενημέρωση των γεωργών για βέλτιστη διαχείριση.
–Ποια είναι η στρατηγική σας για την άρδευση, καθώς οι γεωργοί πλήττονται ιδιαίτερα;
-Η άρδευση στηρίζεται όλο και περισσότερο στην αξιοποίηση του ανακτημένου νερού (ανακυκλωμένου). Η Κύπρος πρωτοπορεί σε αυτόν τον τομέα, αξιοποιώντας το ανακτημένο νερό από 9 Σταθμούς Επεξεργασίας Λυμάτων (ΣΕΛ) σε ποσοστό που ξεπερνά το 85% (55% απευθείας για άρδευση, 30% για εμπλουτισμό). Το 2024, το ανακτημένο νερό κάλυψε το 37% του συνολικού νερού άρδευσης.
Προωθούνται επίσης Master Plan για τη χρήση ανακτημένου νερού σε Λευκωσία, Λεμεσό και Αγία Νάπα/Παραλίμνι.
Στο πλαίσιο της συνολικής αυτής προσπάθειας, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η Συμβουλευτική Επιτροπή Διαχείρισης Υδάτων (ΣΕΔΥ), η οποία αποτελεί το θεσμοθετημένο συμβουλευτικό όργανο το οποίο μελετά και προτείνει λύσεις για την κατανομή και τη διαχείριση των υδατικών πόρων στην Υπουργό Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος για θέματα υδατικής πολιτικής.
Η ΣΕΔΥ, στην οποία συμμετέχουν κρατικές υπηρεσίες, οργανωμένοι χρήστες νερού και άλλοι εμπλεκόμενοι φορείς, εξετάζει τα δεδομένα, αξιολογεί τις ανάγκες και εισηγείται τα απαραίτητα μέτρα για την ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων της χώρας. Με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στη διαμόρφωση τεκμηριωμένων αποφάσεων και στη συνοχή των πολιτικών που εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας και την ενίσχυση της υδατικής ασφάλειας της Κύπρου.
Περαιτέρω, σημαντική θέση στην εθνική προσπάθεια έχουν και οι κοινότητες της ορεινής υπαίθρου. Μέσα από στοχευμένα έργα, όπως η αξιοποίηση γεωτρήσεων για την υδατοπρομήθεια χωριών σε όλες τις επαρχίες, η αντικατάσταση αγωγών και η ενίσχυση της υδροδότησης σε διάφορες περιοχές, η πολιτεία ανταποκρίνεται στην ανάγκη ενίσχυσης της ύδρευσης και της άρδευσης, δηλαδή της πρόσβασης σε νερό, και της ανθεκτικότητας των απομακρυσμένων περιοχών. Τα έργα αυτά αναδεικνύουν και τον κρίσιμο ρόλο του νερού ως παράγοντα ασφάλειας, ανάπτυξης και ποιότητας ζωής στην ύπαιθρο.
Κατά συνέπεια, το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα και την έκταση του προβλήματος της λειψυδρίας, προχωρεί στην εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου και τεκμηριωμένου σχεδίου δράσης, με μακροπρόθεσμο προγραμματισμό και σαφώς καθορισμένους στόχους. Το σχέδιο αυτό υλοποιείται σταδιακά και αποσκοπεί στη διασφάλιση της πληρέστερης δυνατής κάλυψης των αναγκών σε νερό, με προτεραιότητα την ύδρευση και στη συνέχεια τις λοιπές χρήσεις.
Σχεδιασμός για απεξάρτηση από τις καιρικές συνθήκες
–Πώς εξασφαλίζεται η μακροπρόθεσμη έξοδος της Δημοκρατίας από την εξάρτηση των καιρικών συνθηκών;
-Ο στόχος μας, μέσω του Προγράμματος Δράσης για αντιμετώπιση της λειψυδρίας (εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο τον Νοέμβριο 2024), είναι η πλήρης απεξάρτηση της Κύπρου από τις καιρικές συνθήκες για την ύδρευση. Το σχέδιο περιλαμβάνει:
Αύξηση παραγωγής: Αναβάθμιση υφιστάμενων μονάδων και προσθήκη δύο νέων μόνιμων μονάδων αφαλάτωσης (Δεκέλεια και Ανατολική Λεμεσό).
Αναθεώρηση πολιτικής: Αναθεώρηση της υδατικής πολιτικής για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και αναθεώρηση της τιμολογιακής πολιτικής ως μέτρο εξοικονόμησης.
Ιδιωτική συμμετοχή: Εγκρίθηκε Σχέδιο Χορηγιών ύψους €3 εκατ. για την εγκατάσταση μικρών ιδιωτικών μονάδων αφαλάτωσης σε ξενοδοχειακές μονάδες, καθώς και απλοποίηση του πλαισίου αδειοδότησης για μονάδες έως 1.500 κ.μ.
–Ποιος είναι ο ρόλος της τεχνολογίας και της εκπαίδευσης των γεωργών στην προσπάθεια εξοικονόμησης;
-Είναι καθοριστικός. Δίνουμε έμφαση στην ορθολογική χρήση του νερού στην άρδευση:
Εκπαίδευση: Πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικές συναντήσεις σε όλες τις Επαρχίες (π.χ. Αστρομερίτης, Ξυλοφάγου, Επισκοπή) και αποστείλαμε οδηγό καλών πρακτικών σε 25.000 γεωργούς.
Επιδότηση: Τα έξυπνα συστήματα άρδευσης περιλαμβάνονται στις επιλέξιμες δράσεις του επενδυτικού σχεδίου ΣΣΚΑΠ, με την προκήρυξη να είναι ήδη ανοιχτή μέχρι τον Ιανουάριο 2026. Για μεγάλες μόνιμες φυτείες, η υιοθέτησή τους αποτελεί μάλιστα υποχρέωση. Με την αξιοποίηση αυτών των συστημάτων αναμένεται η χρήση μικρότερης ποσότητας νερού χωρίς να μειώνετε η παραγωγικότητα των φυτειών.
–Κλείνοντας, ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να στείλετε στους πολίτες και τους επαγγελματίες;
-Το Υπουργείο εφαρμόζει ένα ολοκληρωμένο, τεκμηριωμένο σχέδιο δράσης με στόχο τη διασφάλιση της κάλυψης των αναγκών σε νερό, δίνοντας προτεραιότητα στην ύδρευση. Ωστόσο, η επιτυχία εξαρτάται και από όλους μας. Το νερό είναι εθνικό αγαθό. Κάθε πολίτης, κάθε επαγγελματίας, πρέπει να υιοθετήσει πρακτικές εξοικονόμησης. Η συνειδητή χρήση και η μείωση της σπατάλης αποτελούν το πρώτο και πιο άμεσο μέτρο για να βγει η χώρα μας από αυτό το υδατικό αδιέξοδο.
Η λειψυδρία είναι μια μόνιμη κατάσταση, όχι μια πρόσκαιρη δυσκολία. Πρέπει να μας κινητοποιήσει. Η Κύπρος έχει πλέον υποδομές, σχέδια και βούληση να γίνει πρότυπο ανθεκτικότητας στη Μεσόγειο. Ο στόχος μας είναι να χτίσουμε μια Κύπρο ανεξάρτητη από τις βροχές για την ύδρευση, με εκτεταμένη χρήση ανακυκλωμένου νερού για σκοπούς άρδευσης και ενεργό συμμετοχή όλων, από το κράτος μέχρι τον κάθε πολίτη, στην εξοικονόμηση. Είμαι βέβαιος ότι με συνεργασία, θα χτίσουμε μια υδατικά ασφαλή και βιώσιμη Κύπρο.