«Big brother» κατά της ρύπανσης - Έξυπνες τεχνολογίες στην υπηρεσία των αρμόδιων Αρχών

Διανύουμε μία περίοδο όπου οι κρατικοί φορείς ελέγχου της ρύπανσης είναι στα σπάργανά τους. Για τις χερσαίες παράνομες απορρίψεις ο Κλάδος Ελέγχων του Τμήματος Περιβάλλοντος συστάθηκε μόλις πριν μερικούς μήνες. Ενώ η Ομάδα Εποπτείας και Συντονισμού Αντιμετώπισης της Ρύπανσης (ΟΕΣΑΡ) υπό το Υφυπουργείο Ναυτιλίας αναμένεται να δράσει απέναντι στη θαλάσσια ρύπανση εντός του πρώτου τριμήνου του 2026.
Τα χρονοδιαγράμματα για τη λειτουργία του δεύτερου νεότευκτου σώματος στο Υφυπουργείο Ναυτιλίας αντικατοπτρίζουν και τη μηδενική πρόοδο που υπάρχει μέχρι σήμερα σε επίπεδο θάλασσας. Στη στεριά, το Τμήμα Περιβάλλοντος έχει σε κάποιο βαθμό «κερδίσει έδαφος», ωστόσο υπάρχουν σοβαρά κενά τα οποία το υποχρεώνουν, κατά καιρούς, να παραδέχεται δημόσια ότι αδυνατεί ως προς την αποτελεσματικότητά του. Άλλωστε, η «Λερναία Ύδρα» των παράνομων σκυβαλότοπων αντανακλά τις αδυναμίες. Όσον αφορά τη ρύπανση του αέρα, η εικόνα είναι σε μεγάλο βαθμό ικανοποιητική.
Και για τις τρεις περιπτώσεις ρύπανσης, οι αρμόδιες υπηρεσίες καλούνται να κερδίσουν το στοίχημα της αξιοποίησης έξυπνων τεχνολογιών, ώστε να διεκπεραιώνουν εργασίες επιτήρησης με ταχύτητα, ακρίβεια και ασφάλεια.
Για τη θάλασσα, όταν με αφορμή τη συζήτηση στη Βουλή στις 12 περασμένου Νοεμβρίου για τα άλυτα ζητήματα ρύπανσης στον κόλπο της Λεμεσού το Υφυπουργείο Ναυτιλίας ξεδίπλωσε τα πλάνα του για τον ρόλο της ΟΕΣΑΡ, ζήτησε για την αξιοποίηση τεχνολογικών εργαλείων - κυρίως drone για εντοπισμό όσων σκαφών αναψυχής ρυπαίνουν - πίστωση χρόνου μέχρι το 2027. Για την καθυστέρηση επικαλέστηκε γραφειοκρατικά εμπόδια, όπως οι σχετικές εγκρίσεις από την Πολιτική Αεροπορία. Με αφορμή την παραδοχή αυτού του κενού για τη θάλασσα, εξετάσαμε σε ποιο επίπεδο βρίσκεται σήμερα η αξιοποίηση των έξυπνων συστημάτων στα υπόλοιπα πεδία περιβαλλοντικών ελέγχων.
Διαβάστε επίσης:
- Στο κενό η τοποθέτηση GPS σε όλα τα οχήματα αποβλήτων
- Lady’s Mile: Επέβαλαν στην εστίαση επεξεργασία λυμάτων, όμως ερωτηματικό η διοχέτευση του νερού
- Θάλασσα Λεμεσού: Λύματα από 30 οργανισμούς με... άδεια του κράτους
- Καιγόμαστε από τα σκουπίδια μας - Δημόσιοι κίνδυνοι ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ, ΧΑΔΑ και ΟΕΔΑ
Σημαντικό εργαλείο τα drone
Σε επίπεδο στεριάς, τα drone, τα συστήματα gps και οι δορυφορικές εικόνες αποτελούν σημαντικά εργαλεία στη φαρέτρα του Τμήματος Περιβάλλοντος και συγκεκριμένα του Κλάδο Ελέγχων, ο οποίος συστάθηκε στις αρχές του 2025. Όμως, εδώ, εντοπίζονται σοβαρές αδυναμίες, καθώς η ομάδα αυτή αποτελείται μόνο από 12 επιθεωρητές, οι οποίοι αδυνατούν να ανταπεξέλθουν απέναντι στο τεράστιο εύρος ελέγχων, από τους παράνομους σκυβαλότοπους, οι οποίοι ξεφυτρώνουν απ’ άκρη σ’ άκρη στον χάρτη της Κύπρου, μέχρι τις βιομηχανικές μονάδες, όπου τα συχνά περιστατικά πυρκαγιών καταδεικνύουν ότι οι συνθήκες ασφάλειας μπάζουν νερά. Την ίδια ώρα η υποστελέχωση του Κλάδου είναι απαγορευτική για ελέγχους 24/7. Μελέτη που είχε γίνει πριν από μερικά χρόνια έκανε αναφορά σε στελέχωση από 45, το λιγότερο, επιθεωρητές.
Ένα πεδίο εφαρμογής της τεχνολογίας για σκοπούς περιβαλλοντικού ελέγχου είναι τα συστήματα εντοπισμού GPS σε οχήματα που μεταφέρουν απόβλητα, ώστε να διαπιστώνεται πότε και πού προέβησαν οι ιδιοκτήτες τους σε παράνομη απόρριψη. Εδώ υπάρχουν σοβαρά κενά που δυσχαιρένουν τους ελέγχους.
Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται ότι η αξιοποίηση της τεχνολογίας, ειδικά των drones, κάνει το έργο αυτής της ομάδας επιθεωρητών σε κάποιο βαθμό αποτελεσματικό. Για μία εργασία, η οποία θα απαιτούσε ώρες, ακόμα και μέρες, η χρήση των drones τα τελευταία δύο χρόνια από το Τμήμα, έχει αποδειχτεί αποτελεσματική. «Μπορείς να καταγράψεις πιο εύκολα τα δεδομένα ρύπανσης σε μία περιοχή, όπως εικόνες, να χαρτογραφήσεις και να κατανοήσεις μία κατάσταση σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα», δήλωσε στον «Π» ο Δημήτρης Δημητρίου, επικεφαλής στο Κλάδο Ελέγχων του Τμ. Περιβάλλοντος.
«Είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο, ειδικά για να μπορέσουμε να δούμε καταστάσεις τις οποίες είναι δύσκολο να προσεγγίσουμε σε δύσβατες περιοχές, ή όπου μερικές φορές χρειάζεται να παρακολουθούμε εξ αποστάσεως για λόγους ασφάλειας», πρόσθεσε. Στα drones υπάρχουν εργαλεία τα οποία βοηθούν τους επιθεωρητές να κατανοήσουν εάν συνεχίζει να υφίσταται μία παρανομία, εφόσον υπάρχει η προηγούμενη καταχώριση σε βάση δεδομένων μετά από χαρτογράφηση μιας περιοχής. «Και μπορείς ακόμα να κάνεις ογκομέτρηση σε χώρους παράνομης απόρριψης και να διαπιστώσεις εάν μία τοπική Αρχή προχώρησε σε καθαρισμό και αποκατάσταση. Σύμφωνα με τον κ. Δημητρίου, μετά τη δημιουργία του Κλάδου Ελέγχων γίνεται πλήρης εκπαίδευση όλων των επιθεωρητών στον χειρισμό των drones, σημειώνοντας ότι σε κάθε επαρχία, όπου είναι τοποθετημένοι δύο επιθεωρητές, βρίσκεται στη διάθεσή τους και μία τέτοια έξυπνη συσκευή.
Εντοπίζοντας οχήματα με GPS
Ένα δεύτερο πεδίο εφαρμογής της τεχνολογίας για σκοπούς περιβαλλοντικού ελέγχου είναι τα συστήματα εντοπισμού GPS σε οχήματα που μεταφέρουν απόβλητα, ώστε να διαπιστώνεται πότε και πού προέβησαν οι ιδιοκτήτες τους σε παράνομη απόρριψη. Βέβαια εδώ λειτουργεί ένα προβληματικό σύστημα, το οποίο αναγνωρίζει το Τμήμα, διότι δεν είναι καταχωρισμένα στη λίστα του, ώστε να εντοπίζονται με GPS, όλα τα οχήματα μεταφοράς αποβλήτων που κινούνται στην Κύπρο. Σύμφωνα με τον κ. Δημητρίου, τους προηγούμενους μήνες το Τμήμα Περιβάλλοντος προσπάθησε να έρθει σε συνεννόηση για το θέμα με το Τμήμα Οδικών Μεταφορών, ώστε σε όλα τα οχήματα του συγκεκριμένου τύπου να τεθεί όρος για ανανέωση της άδειας κυκλοφορίας η αδειοδότηση από το Τμήμα Περιβάλλοντος και η τοποθέτηση συσκευής εντοπισμού GPS, ωστόσο, δεν υπήρξε συμφωνία. Με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται το σοβαρό πρόβλημα ανεξέλεγκτης απόρριψης, ειδικά αποβλήτων από εκσκαφές, κατασκευές και κατεδαφίσεις (μπάζα).
H Ομάδα Εποπτείας και Συντονισμού Αντιμετώπισης της Ρύπανσης (ΟΕΣΑΡ) υπό το Υφυπουργείο Ναυτιλίας αναμένεται να δράσει απέναντι στη θαλάσσια ρύπανση εντός του πρώτου τριμήνου του 2026. Όμως η αξιοποίηση τεχνολογικών εργαλείων τοποθετείται το 2027.
Δορυφορικό «μάτι»
Ένα τρίτο εργαλείο που αξιοποιεί το Τμήμα Περιβάλλοντος για την παρακολούθηση της ρύπανσης είναι οι υψηλής ευκρίνειας δορυφορικές εικόνες σε συνεργασία με οργανισμούς οι οποίοι έχουν πρόσβαση σε αυτές. «Ανά πάσα στιγμή μπορείς προληπτικά να εντοπίζεις σημεία, όπου πάει να δημιουργηθεί μεγάλο πρόβλημα παράνομων αποθέσεων, ώστε να επεμβαίνεις και να το αντιμετωπίζεις έγκαιρα, προτού μεγαλώσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να είναι δύσκολο να ρυθμιστεί. Καταχωρίζεις την τοποθεσία στη βάση δεδομένων και συνεχίζεις μέσω του δορυφόρου να την παρακολουθείς», εξήγησε ο κ. Δημητρίου.
Όργανα και στατιστικά πακέτα απέναντι στην ατμοσφαιρική ρύπανση
Σε σχέση με τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Κύπρο, η εικόνα είναι πολύ καλύτερη σε σύγκριση με τη θάλασσα και τη στεριά. Το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΤΕΕ), το οποίο έχει την ευθύνη για την ποιότητα του αέρα, αξιοποιεί τους σταθμούς ατμοσφαιρικής μέτρησης σε Πάφο, Λεμεσό, περιοχή Βασιλικού, Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου, Λευκωσία, Λάρνακα, Ορμήδεια και Παραλίμνι, ώστε με σύγχρονα όργανα να δίνει στο κοινό μέσω της ιστοσελίδας του τις τιμές συγκεντρώσεων των ρύπων σε πραγματικό χρόνο. Μάλιστα, συνεργάζεται στενά με ερευνητικά κέντρα, όπως το Ινστιτούτο Κύπρου, για σκοπούς συνεχούς εκπαίδευσης του προσωπικού του και ενίσχυσής του με νέες τεχνολογίες.
Υπάρχουν στατιστικά πακέτα, τα οποία ως σύγχρονες τεχνολογίες, επιτρέπουν να προσδιοριστεί γεωγραφικά το πού έγινε η εκπομπή της μόλυνσης, όπως ανέφερε στον «Π» ο δρ Μιχάλης Πικριδάς, ερευνητής στο Ινστιτούτο Κύπρου με ειδίκευση στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Ο ίδιος πρόσφατα εκπαίδευσε το προσωπικό του ΤΕΕ σε σχέση με τη συγκεκριμένη τεχνολογία. Όπως εξήγησε, για να εντοπίζουν ποιος ρυπαίνει το περιβάλλον σε επίπεδο αέρα, κάνουν μετρήσεις σε κάποια σημεία, όχι αναγκαστικά εκεί που γίνεται η ρύπανση, αλλά χρησιμοποιώντας τη λογική ότι ένας συγκεκριμένος τύπος ρύπανσης έχει ένα συγκεκριμένο χημικό αποτύπωμα. Καθώς το μετράνε με διάφορα αναλυτικά όργανα που βρίσκονται σε σταθμούς του ΤΕΕ, ακολούθως χρησιμοποιούν τα στατιστικά πακέτα για να μπορέσουν να προσδιορίσουν γεωγραφικά πού έγινε η εκπομπή της μόλυνσης.
Νέοι ρυπαντές
Την ίδια ώρα νέες οδηγίες από την ΕΕ αφορούν νέους ρυπαντές για τους οποίους προηγουμένως δεν υπήρχαν θεσμοθετημένα όρια και η ΚΔ δεν ήταν υποχρεωμένη να παρακολουθεί. Μία τέτοια οδηγία έχει μπει πρόσφατα, ώστε το Ινστιτούτο Κύπρου, το οποίο μετρά εδώ και καιρό αυτούς τους ρυπαντές με τα όργανά του, να βρίσκεται σε στενή συνεργασία με το ΤΕΕ, ώστε να συμμορφωθεί με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Σύμφωνα με τον δρα Πικριδά, τα όργανα παρακολούθησης των ρυπαντών λειτουργούν ασταμάτητα. Απλώς απαιτείται μία φορά την εβδομάδα να ελέγχεται εάν λειτουργούν σωστά και να γίνεται προληπτική συντήρηση.
Ελέγχους για τους ρύπους διενεργεί και ο Κλάδος Ελέγχων του Τμήματος Περιβάλλοντος, συγκεκριμένα για όσες βιομηχανικές εγκαταστάσεις εμπίπτουν στην εξασφάλιση άδειας βιομηχανικών εκπομπών. «Γίνεται συνεχής παρακολούθηση μέσω μετρητών στα φουγάρα. Οι μετρήσεις είναι προγραμματισμένες και έκτακτες κατά τη διάρκεια του έτους, είτε από διαπιστευμένες εταιρείες, με βάση υποχρέωση που θέτουμε στους ελεγχόμενους φορείς είτε από το ίδιο το Τμήμα Περιβάλλοντος», είπε ο κ. Δημητρίου.